Lagzi István: Lengyel menekültek Zala megyében a második világháború idején - Zalai Gyűjtemény 3. (Zalaegerszeg, 1975.)

FÜGGELÉK - POLSCY UCHODZCY WOJSKOWI I CYWILNI NA TERÉN IE WOJEWÓDZTWA ZALA W CZASIE II WOJNY SWIATOWEJ

Polakach z Karmacs podczas sledztwa okazalo siej, ze „... sa_ zwolennikami angielskimi i radzieckimi i zyczq. sobie zwyciestwa sprzymierzonych". Wladzom policji i zandarmerii postawa polityczna Polaków sprawiaía nie maly klopot, przeciez wsród uchodzców stalym tematem rozmów bylo to, ze na ewentualnym zwyciestwie Niemiec równiez i W^grzy ,,zle by wyszli", ze kiedy b^dz

;

e to lezalo w interesie Niemców, beda_ podobnie okupowac „sojusznicze" Wejry, jak Polske, Holandi§ i Belgi§. 19 marca 1944 roku, wraz z okupacjq W^gier przez Niemców, nastqpiía decydujqca zmiana w ksztaítowaniu si§ losów polskich uchodzców. Do chwili niemieckiej okupacji, za wiedza_ kazdorazowego premiera, Polacy znajdowali si^pod oficjalna, opiek^ rz^du (H. M. 21. , B. M. IX.). Wyzsi ministerialni urzednicy panstwowi, którym powierzono opieke^ nad uchodzcami (puíkownik Baló, pulkownik Utassy, dr Antall) nawet wbrew protestom Niemców mieli mozliwosc zapewnienia polskim uchodzcom przyzwoitych (choc nie pozbawionych problemów) warunków zycia. Mimo bl^dów, nieporozumien i ewentualnych urazów zdarzaja_cych si§ w wojskowych i cywilnych obozach dia uchodzców, Polacy mogli korzystac z autonomii kulturalnej, zdrowotnej i moralnej. Opieke; zdrowotna, zapewniaíy im szpitale w Gyó'r i Eger oraz sanatorium w miejscowosci Lettkés. Uchodzcy polscy na W^grzech mogli zorganizowac szkoíy podstawowe i srednie z polskim jezykiem nauczania. W Nagykanizsa na terenie województwa Zala, w ciqgu krótkiego czasu (1939—1940) dzialalo polskie Gimnázium i Liceum. Polska szkoía srednia istniala jeszcze w Balatonzamárdi, Kiskunlacháza, Eger i Balatonboglár oraz w innych miejscowosciach. Polacy mogli utrzymywac niezaleznq pras^, dia starych ludzi zalozono w Keszthely Dom Starców oraz Obóz Leczniczy. W miescie Vác mogli zalozyc samodzielny Dom Dziecka dia sierot pochodzenia zydowskiego. Polska Wyzsza Szkoía Ludowa w miejscowosci Oroszi i dzialajqcy w obozach wojskowych Wolny Uniwersytet Katolicki sluzyly célom doksztalcania kulturalnego (politycznego). Zaopatrzenie uchodzców wojskowych zapewniaí 21 Departament Ministerstwa Obrony Narodowej zas zaopatrzenie osób cywilnych IX. Departament Ministerstwa Spraw Wewnetrznych. (Od wrzesnia do grudnia 1939 roku zaopatrzenia uchodzców cywilnych przy pomocy W^gierskiego Czerwonego Krzyza podjaj si$ W^giersko Polski Komitet Opieki nad Uchodzcami). Zaopatrzenie uchodzców wojskowych od roku 1939 ksztaítowalo siq w sposób nast^pujqcy: generál otrzymywal dziennie 8 pengó', oficer starszy (főtiszt) 6 pengő, oficer 4 pengő, podchorqzy 2 pengő, czlonek rodziny oficera 2 pengő. Podoficer zawodowy otrzymywal dziennie 1 pengő, podoficer niezawodowy (rezerwista) otrzymywal 0,5 pengő, zas zöld szeregowca ustalony zostaí na 0,2 pengő. Kwota dziennego zaopatrzenia uchodzcy cywilnego wynosila na poczatku 1,50 pengő (dia dzieci 1 potem 1,50 pengő). Wyjqtki czyniono tylko dia uchodzców traktowanych z wyróznieniem (profesorowie uniwersytetu, wybitne osobistosci zycia publiczno-prawnego, osoby duchowne i t. d.). Od 1 stycznia 1941 roku kwot$ dziennego zaopatrzenia uchodzcy cywilnego okreslono na 2,50 pengő, zas dia czlonków rodzin podoficerów na 2,20 pengő. Czíonkom rodzin oficerów i podoficerów pozwolono równoczesnie, aby przy zaopatrzeniu cywilnym, mieszkali i stoíowali si$ na terenie obozów wojskowych. Od jesieni 1939 roku czesc uchodzców (w pierwszym rz^dzie osoby cywilne, podoficerowie i szeregowcy) podejmowali prac^ zarobkow^. Jednym z interesujqcych i waznych rozdzialów zycia uchodzców polskich na W^grzech, byla kolektywna praca wykonywana w grupach robotniczych. Polskie grupy robotnicze pracowaly mi^dzy innymi przy pracach przeciwpowodziowych i regulacji rzek, przy budowie drog, w kopalniach wejla i boksytu. Wobec braku rak do pracy na W^grzech, polscy fachowcy stanowili poszukiwan^ (i dobrze píatnq) sile. robocza. Wykwalifikowani pracownicy polscy otrzymywali zarobki w granicach 200—1500 pengő, co