Folia Theologica et Canonica 2. 24/16 (2013)
IUS CANONICUM - José Miguel Viejo-Ximénez, Cicerón y Gradano
196 JOSÉ MIGUEL VIEJO-XIMÉNEZ Pinaria, en el sistema de las legis actiones, una vez realizada la collectio se procedila a la instrucción24 25. En el sistema del procedimiento formulario, la causae collectio tiende a confundirse con el exordio o el comienzo de los demandantes (princípium, exordium, proemium), de manera que es una parte de la oratio perpetua, ó continua ó actio25. El Derecho del bajo imperio distinguici entre causas (acciones/procesos) civiles (pecuniarias) y causas criminales26. En algunos dicta de la segunda parte del DG, causa es — corno advertia Stickler — acción/proceso, civil o criminal27. En la resolución de la causa abier- ta contra el obispo acusado de un crimen contra la came (C.2 pr., «in ipsa uenti- latione causae») fallan très de los testigos propuestos. El obispo expulsado de su sede es llevado a juicio (C.3 pr., «ducitur in causam»), lo que plantea el problema de si es posible solicitar la suspension temporal del mismo una vez que se ha producido el emplazamiento (C.3 q.3, «post uocationem ad causam»), C.4 q.2 pregunta si un menor de catorce anos puede ser testigo en una causa criminal («in criminali causa»). El obispo infamado, que no puede estar presente el dia fijado para el juicio (C.5 pr., «causae suae die statuta adesse non ualens»), fcuántas veces debe ser convocado antes de que se diete sentencia (C.5 q.2, «quotiens sit uocandus ad causam»)?, ^puede actuar por medio de un procurador (C.5 q.3, «an per procuratorem causam suam agere ualeat»?). La distinción causas civiles/causas criminales aparece en varios parágrafos de C. 11 q. 1, donde se discute si un clérigo puede ser llevado ante un tribunal civil: la prohibición y pena subsiguiente que estableció el papa 24 Cf. Gayo, Institutionum commentari quattuor, 4.15: «Postea tarnen quam iudex datus esset, comperendinum diem, ut ad iudicem uenirent, denuntiabant; deinde cum ad iudicem uenerant, antequam apud eum causam perorarent, solebant breuiter ei et quasi per indicem rem exponere; quae dicebatur causae coniectio quasi causae suae in breue coactio.» Cf. también Dig. 50.17.1: «Paulus libro 16 ad Plautium. Regula est, quae rem quae est breviter enarrat. Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat. Per regulám igitur brevis rerum narratio traditur, et, ut ait Sabinus, quasi causae coniectio est, quae simul cum in aliquo vitiata est, perdit officium suum.» 25 Cf. Humbert, G., Causae collectio, in Daremberg, C. - Saglio, E. (dirs.), Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines, 1/2. 1877. 975. 26 Cf., entre otrosejemplos, Nov. 8.6 («[...] in omnibus causis et uniuersispecuniariis et criminal- ibus occasionibus [...]»), Nov. 28.3 («Audiat autem et causas pecuniarias et criminales et alias minores [...]»), Nov. 31.3 («[...] etiam in criminales audire causas [...]»), Nov. 123.8 («[...] sed neque pro qualibet pecuniaria criminali causa episcopum ad iudicem ciuilem aut militarem [...]»), o bien Nov. 134.2 («Et omnes que mote fuerint siue ciuiles siue criminales causas [...]). 27 En el dictum que introduce D.20, de la primera parte del DG, causa es la controversia o litigio cuya solución — absolution del inocente o condena del delincuente — se pone en manos de quien està revestido de potestas. Por esta razón, en la decision de estas causas, la opinion de los Padres de la Iglesia y de los intérpretes de la Sagrada Escritura ocupa siempre un lugar secun- dario. Este dictum - introduction de D.20 utiliza la palabra negocio (negotium) corno sinònimo de causa. Negocio es también sinònimo de causa / action / proceso en C.2 q.6 d.p.c. 10 (in fine), C.2 q.6 d.p.c.37, C.6 q.4 d.p.c.2 y en C.l 1 q.l d.p.c.47.