Circulares litterae dioecesanae anno 1888. ad clerum archi-dioecesis strigoniensis a Joanne Cardinale Simor principe primate regni Hungariae et archi-episcopo dimissae
III.
17 sequebantur, quid erant aliud, quam humanitatis despectus, ac ludibrium pro jure constitutum. “1 De ludis circensibus plures scripserunt, vix aliquis melius Justo Lipsio, qui2 sic mentem suam de illis expressit: „Originem videtis progressumque; et quam non temere a funere orta res, quae revera funus et pestis orbis terrae. Credo, imo, scio, nullum bellum tantam cladem vastiiiemque generi humano intulisse, quam hos ad voluptatem ludos. Numerum cum animis vestris recensete dierum, quos dixi, hominumque: mentior, si non unus aliquis mensis Europae stetit vicenis capitum millibus, aut tricenis. Heu mores! Neronem culpamus aut Caligulam, qui centum aliquot homines vita interfecerunt, ira sive metu; ecce tinus editor (qui ludos concessit populo) homines supra mille sedens interfecit, et die non toto. Atque haec delicias vocabant, et cibum oculorum; fiebantque non per unius lasciviam, sed velut publica lege et decreto.“ Circi Romae plures erant, unus maximus, et octo vel novem alii minores. Nec deerant in civitatibus Provinciarum. Ludi alii matutini, meridiani alii dicebantur. In matutinis vel bestiae se inter decertaverunt, vel bestiis conficiendis operam suam locarunt bomines, bestiarii dicti, qui boc genus certaminis iniverunt vel desperata quadam audacia, vel quaestus dulcedine capti objectique feris, in arena cum elephantis, apris, pardis, leonibus, ursis, tigris, tauris depugnarunt. Bestiis item objecti fuerunt sontes, capitis damnati, nec non insontes Christiani, quibus nihil aliud imputabatur imputarique potuit, quam quod sint Christiani, qui, ut scribit Tertullianus3 popularium coetu clamante : „Christianos ad leonem“ in circum adducti sunt; contra quos saevissima omnis generis tormenta adhiberi a se posse, sibi que licere, omnis humanitatis expertes arbitrati sunt Pagani. „Viri ignem et ferrum, inquit Eusebius,4 clavorum suffixiones, bestias, profundos maris gurgites, membrorum abscissiones ac perustiones, confixiones et effusiones oculorum, totius denique corporis mutilationes; ad haec famem, metalla, vincula perpessi. Mulieres doctrina fidei non minus quam viri, aliae eadem, quae viri, certamina subierunt, et aequalia virtutis adeptae sunt praemia; aliae cum raperentur ad stuprum, vitam potius quam pudorem corporis sui prodere sustinuerunt.“ Horis meridianis decertaverunt inter se gladiatores. „Mane leonibus et ursis homines, meridie spectatoribus suis obiiciuntur, interfectores inter se iubentur ob- iici, et victorem in aliam detinent caedem. Exitus pugnantium mors est, ferro et igne geritur“ scribit Seneca.5 Haec crudelitas adeo Romanorum aliorumque gentilium in- fascinavit animos, ut non solum homines ex plebe, sed nobiles, equestris et senatoriae dignitatis viri, ut principum aucuparentur favorem, imo teste Tacito vnani etiam et foeminae ad pugnam venerint, seu per arenam foedatae fuerint.“6 Suetonius quoque perhibet, Domitianum „non virorum tantum, sed etiam foeminarum pugnas, et saepius per noctem dedisse.“ De his immanibus crudelitatibus cecinit Martialis. „Et sunt te praeside Caesar deliciae populi.“7 Ethnicos, signanter Romanos eo tandem prolapsos videmus, ut nulla magis re delectarentur, quam hominum sanguinolenta carnificina, sive dein sanguinem fuderint in inito secum invicem, sive cum bestiis certamine. Inermium lata lege crudeles hos ludos moderari voluit Augustus, statuendo, ut una die non plures quam centumviginti homines gladiarentur. Herodes Agrippa 1400 ad semel certari iussit, Traianus vero, qui bonus et moderatus princeps laudatur, ludos 1 1 Catii. 12. — 2 Saturnalium Sermonum lib. 1. cap. 12. — 3 De resurr. — 4 Hist. Eccl. 1. 7. — 5 Ep. 7. — 6 L. 15. — 7 Epig. 11.
