Opinio Excelsae Regnicolaris-Deputationis motivis suffulta, pro pertractandis in consequentiam Articuli 67: 1790/1 elaboratis Systematicis Operatis Articulo 8. 1827. exmissae circa objecta Rei Literariae. / Posonii / in Typis S. L. Weber / 1830

Provisio liaec, praebuit una argumentum superandi illius in Operato ecclesiastico expressi desiderii, ut in casum énasciturae necessitatis supplendi defectus subsistentiae Ludi Magistrorum in annuis 100. florenis defixae, fundus literarius cx obtutu instructionis publicae per eosdem procuratae, eo concurrere sit obstrictus. Cum enim desiderium istlioc, etsi non undiquaque iniquum, ob arctas nimiopere fundi studiorum sibi ipsi nullo anno sufficientis circumstantias, eifectui dare, numerum possibilium excederet, Ludi Magistris vero lac sub obtutu docentium considerandis prospiciendum omnino foret, modaiitate supra recensita seinet, optime, et fundo et viris consuluisse censet Deputatio.

Circa methodum docendi, puncto 4-to pauca quaepiam addi debere, quotidiana loquitur experientia. Commonstrat illa quippe, in Scholis intraregnanis cujuscunquc Religionis, memoriam tenellae Juventutis verborum potissimum onerari faragine, nullo habito respectu num sufficientem rei propositae, deductarumque idearum penitiorem cognitionem sibi comparaverint, indeque evenire, quod Juvenes passim superficiali solummodo scientiarum cognitione imbuti, pro gerendis publicis officiis, et vita practica minus habiles efformentur. Cui gravi naevo ut obvietur, opportunum hoc loco monitum adjectum fuit. Sed ad illos etiam paternam administrationis publicae curam exporrigere officii est, qui, seu quod propensio ipsa liberque destinatiönis futurae delectus, seu ingenii extrema mediocritas, seu mediorum vitae defectus eo invitet aut cogat, haustis primis generalibus cognitionibus, a pede ad altiora eferendo abstinent vel arcentur. Non minus et ad rudioris cumprimis Conditionis ruricolas, qui necessariorum manualium laborum, ac minutiorum Industriae ramorum cognitione destituti, magnam anni partem qua labores campestres silent, cum industriae natioualis et propriae etiam rei domesticae jactura, moralitatisque innegabifi periculo, plerumque otiosi transigunt. Cunctis his, quibus quidem punctum 5-tum prospectum habere etiam voluit, longe tamen adeomodatius, immo apprime, Instituta partim oeconomica partim polyteclmica partim industrialium Scholarum nomine venientia subvenient, quibus Juventus penes adeomodam intellectualem institutionem, in diversis destinationi suae a literis remotae congruis tecluiicis occupationibus, manualibusque laboribus sese perficiendi occasionem nauciscctur.

Indefessa legislationis inde a tempore coalescentis elaborati quod Deputationi huic expendendum subjacet cura, excolendam et perpoliendam linguam patriam peramanter complectebatur, ut adeo non unum adsit Comitiorum vestigium, quibus nihil hanc in rem ordinatum Legum Tabulae exhiberent. Ilis curis suos etiam conatus jungere, et in quantum tam hae quam illae versus scholas dirigerentur, jussa puncti 7-mi eo extendere et augere se debere, autnmabat haec Deputatio, ut in singula Classe ahiorum studiorum, una adminus disciplina idiomate hungarico proponatur, et nemo nisi iu studio linguae patriae profecerit, ad altiora Instituta admittatur.

Reflectendo dein ad desideria SS. 'et 00. sub decursu postremorum Comitiorum sub 21-ta Maii 1827. altissimo Suae Majestatis Sacratissimae obtutui demisse substrata, ut Bona ad fundos Institutionis literariae pertinentia, modernae domesticae Administration! subtrahantur, et in minoribus quoque corporibus quam fructuosissime elocentur, id quidem etsi non his prorsus utpote perennaturae legi neutiquam adeomodis, iis tamen, quae omnimodam fundorum usuationis certitudinem procurare possunt, constitutionibus enunciare, punctoqne 10-mo inserere, sua non carebit utilitate.

Lt autem ea etiam, quae eadem hac 21-tae Maii 1827. repraesentatione per SS. et 00. diaetaliter congregatos intuitu independentiao Regiae Scientiarum Universitatis, totiusque Rei literariae hungaricae semper manutenendac, ad altissimam notitiam perlata