KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)

DRITTER TEIL. Entwicklung der Todes-Tanz- und Toten-Tanz-Motive in der lehrhaften Dichtung des Mittel-alters und in den Urtypen der Todes- und Toten-Legenden - ZWEITER ABSCHNITT. Grundformen der Todes- und Toten-Legenden

— 283 — Dieses Kapitel enthält also die vollständige Everymanlegende zweimal. Das ist um so bedeutender, da hier die Motive der Gisant-TypLegende und der Altercatio animae et corporis, im Rahmen des Everyman-Eriebnisses und der tatsächlichen Hadesfahrt auftreten. Es folge der Text des dritten Kapitels aus dem Pseudo-Cyrillus-Brief

: Caput III. Adveniente itaque die, quo venerabilis Eusebius a beato Hieronymo in visione, de qua supra fatus sum, se migraturum sciebat

; die tertia praeeunte, languore febrium concussus valide, se super terram, magistri non immemor, nudum deferri fecit a fratribus, et singulos osculans fratres, benigna eos consolatione confortavit, et ut in sancto manerent proposito admonuit. Deinde saccum, quo gloriosus induebatur Hieronymus, deferri fecit, et super se poni jussit, ordinavitque se nudum instar gloriosi magistri in ecclesia, in qua jacebat saneti Hieronymi corpus, sepeliri. Post haec communione sacratissimi corporis Jesu Christi se muniens, Domino se et beato Hieronymo commendavit

; et per triduum locutione, corporalique visione privatus jaeuit, circumstantibus fratribus aiternatim psalterium, passionem Domini, et alia sacra continuo legentibus. Durum quippe, et cunctis rede in mundo degentibus, formidabile hoc quod narro evenit.

1 Die enim quo moriturus erat, per duas horas ante animae beatae exitum, venerabilis Eusebius tarn terribiles actus coepit peragere, quod circumstantes monachi pavore perterriti, velut amentes in terra jacebant. Nam quandoque transversis oculis, manibus simul junetis, facie terribili, voceque dira, quasi sedens clamabat, „Non faciam, non fariam ; mentiris, mentiris

!" Post haec ad terram rediens, faciem firmabat in terram, quantum potuit clamans, „Adjuvate me, fratres, ne peream !" Quod monachi videntes, lacrymantes, et trementes eum interrogaverunt, „Quid habes, pater?" Ad quos ille : „Non videtis daemonum agmina, quae me debellare cupiunt ?" Et illi

: „Quid te facturum volebant, cum dicebas, ,Non faciam, non faciam ?"' Et ille : „Conantur namque ut divini nominis blasphemus inveniar

; et ideo me hoc non facere clamabam". Et illi

: „Quare, pater, faciem abscondebas in terram ?" Et ille: „Ne eorum aspectum cernerem, qui tarn turpis et terribilis est, quod omnes pene formidines, quae in mundo sunt, respectu ejus nihil sunt". Inter haec verba actus priores reiterans, sie ad extremam horam usque devenit. Fratres autem qui astabant, pavore et dolore perterriti, velut mortui stabant, quid facere(nt) nescientes. Gloriosus Deus in sanetis suis, mirabilis in majestate sua, benignus, et se amantibus misericors, sanetos suos non derelinquit in tempore necessitatis. Ad extremam namque horam venerabili Eusebio pervenienti gloriosus Hieronymus apparuit

, eum benigne confortans. Cujus adventu omnis illa daemonum turba quasi in'inita, ejus timore perterrita, ab eo velut fumus evanuit, ut plures testantur monachi, qui propriis oculis, dispensatione divina, se hoc vidisse dicunt. Sed hoc magis approbatur : nam omnes circumstantes audierunt has ab Eusebio voces

: „Unde venis, pater ? quare tantum moratus es ? quaeso, filium tuum ne derelinquas". Cui subito, cunctis audientibus, alia vox responds : „Exspecta, fili, ne formides

; quia te non deseram, quem tantum diligo". Qua audita voce, brevi inde decursa morula, venerabilis Eusebius exspiravit. Qua quidem hora et illi tres, qui resuscitati sunt, migravere, et, ut puto, cum Eusebio ad aeterno 1 Sp. 1129. gaudia pervenerunt. Nam per illos omnes viginti dies, quibus postquam, ut nosti, resuscitati sunt, se in tanta poenitentia tradiderunt, quod sine dubio aeterna beatitudine potiuntur. Silentio praetereundum nequaquam pulo, quae ab iisdem tribus viris, per illos dies, quibus vixerunt, didici, continuo toto hoc tempore cum aliquo eorum secreta vitae illius, quam post hanc brevem et momentaneam exspectamus, rimari cupiens

; a tertia diei hora diem ducens ad vesperam. Sed quamvis multa ab eisdem didicerim, tarnen ad praesens brevitatis causa quaedam solum referam

; caetera vero alias ea dicturus omittam. Quadam vice ad unum eorum me ivisse contigit

; quem dure lacrymantem, nec meis verbis consolationem aliquam admittentem comperiens, tanti fletus causam ab eo coepi inquirere. Qui pluries de hoc a me interrogatus, nec tarnen ad interrogata respondens, tandem meis coactus importunitatibus sie respondet

: „Si quae pridie sum expertus, non ignorares, tibi inesset semper causa fletus". Ad quem ego

: „Quaeso ut, quae vidisti, edisseras". Tunc ille paulisper tacens, dixit: „Quales credis poenas et tormenta non solum damnatis, sed etiam in purgatorio existentibus praeparari ?" Ad quem ego : „De incertis quaenam vera potest proferri sententia ? Ut enim puto, nostris quibus affligimur poenis aequari non possunt". Ad quod ille: „Si omnes quae in mundo cogitari possent poenae, tormenta, afflictiones, minori, quae illic habetur, poenae et tormento comparentur, solatia erunt. Mallet enim quilibet viventium omnes quae hic videntur poenae ei tormenta, si ilias experientia nosceret poenas, usque ad finem mundi omnibus his simul sine remedio cruciari, quas omnes homines ab Adam hucusque singillatim pertulerunt

; quam uno die in inferno sive in purgatorio, minori, quae illic habetur, poena torqueri. Et ideo si causam mei fletus interrogas, timor poenarum est, quae peccatoribus juste dantur. Scio namque me erga Deum

2 meum peccasse ; et ipsum justum fore non dubito. Qua de re non mireris si plango, cum potius si non plangerem, vehementer admirari deberes. Sed potius admirare quare homines, qui se mori non dubitant, saltern aliorum experimento, tanta hic securitate vivunt, nec tantas cogitant evadere poenas". Ad haec dolore tactus intrinseco, ita ut vix verba formare possem, dixi

: „Heu quid audio ! Sed quaeso, in quo tormenta differunt infernalia ab iis quae sunt in purgatorio, dicas". Et ille: „Nihil inter se differunt; quia eaedem sunt magnitudine poenae purgatorii et inferni

; sed unum est quo differre possunt ; quia infernales finem non exspectant, sed augmentum, scilicet in judicii universalis die, quando corpora ibidem cruciabuntur cum animabus

; et purgatorii sunt cum fine. Nam post expletam poenitentiam inde exempti, gaudiis beatissimis perfruentur". Ad haec ego

: „Sunt omnibus in purgatorio existentibus aequalia tormenta, vel diversa ?" Ad haec ille

: „Diversa quidem : in aliquibus majora, in aliquibus vero leviora, juxta magnitudinem peccatorum. Nam in patria etiam beatorum omnes animae gloriosae divinam contemplantur speciem, in quo omnis consistit gloria. Quae quamvis singulae lanta habeant gaudia, quanta velle vel cogitare possunt

; tarnen in gaudiis non sunt pares

: quia majora haec possidet, minora ilia, juxta opera quae fecerunt. Sed si tibi aliqua ex hoc oriretur admiratio, quomodo sanctis possit inesse diversitas gaudiorum, quorum causa est solus ipse Deus, in quo nulla potuit unquam fore diversitas

; solutio satis patet. Nam cum divina 2 Sp. 1130.