KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)
ZWEITER TEIL. Entstehungsgeschichte der Grundmotive des Totentanzes
- 98 éxtensam, et super medium digitum erat superscriptio : Percute hie ! Imago ista a longo tempore sic stabat eo, quod nullus sciebat, quid hoc significaret : Percute hie ! Multi admirati sunt et sepius ad imaginem venerunt titulum respiciendo, et sic recesserunt, quod superscriptionem penitus ignorabant. Erat quidam clericus subtilis valde, qui, cum de imagine audisset, multum sollicitus erat earn videre ; dum autem earn vidisset et superscriptionem legisset : Percute hie ! vidensque solem super imaginem per solis umbram digitum discernebat, per quern dicebat: Percute hie ! Statim ligonem accepit et vix per distanciam trium pedum fodiebat et quosdam gradus descendentes inveniebat. Clericus non modicum gaudens desuper gradatim descendit, quousque sub terra nobile palacium invenit, et aulam intravit, vidensque regem et reginam et multos nobiles in mensa sedentes respexit et circumquaque totam aulam plenam hominibus et omnes erant vestimentis preciosis induti, et nullus ex omnibus unicum verbum ei loquebatur, respexitque ad unum angulum et vidit lapidem politum, qui vocatur carbunculus, a quo tota domus lumen reeepit, et ex opposito carbunculi in angulo hominem stantem habentemque in manu sua arcum paratum cum sagitta ad percutiendum et in fronte eius erat scriptum : Ego sum, qui sum, nullus arcum meum vitare potest et preeipue carbunculus ille, qui relucet tarn splendide. Clericus cum hoc vidisset, admirabatur, cameram intravit, mulieres pulcherrimas in purpura et pallio operantes invenit et nullum verbum ei dixerunt. Deinde stabulum equorum intravit et optimos equos et asinos et sie de ceteris invenit, eos tetigit, et ad tactum suum lapides apparuerunt. Hoc facto omnia habitacula palacii visitavit, et quiequit cor ejus desiderabat, hoc invenit ; deinde sicut prius aulam intravit et de recessu cogitabat ac in corde suo dicebat : Mirabilia vidi hodie, et quiequit cor desiderat, hoc poterat invenire ; verumptamen nullus dictis meis eredet de istis que vidi ; et ideo bonum est, in Signum veritatis aliquid mecum portare. Ad mensam superiorem respexit, eiphos aureos ac cultellos optimos vidit ; ad mensam accessit, unum eiphum cum cultello de mensa levavit, ut secum portaret. Cum vero in sinu suo collocasset, imago, que in angulo cum arcu et sagitta stabat, ad carbunculum sagittam direxit et illum percussit et in multas partes divisit. Incontinenti tota aula facta est sicut nox tenebrosa ; clericus videns totaliter est contristatus ; viam exeundi propter nimiam obscuritatem invenire non poterat ; et sie in eodem palatio misera morte mortuus est. Carissimi, ista imago, que dicit : Percute hic, est diabolus, qui circuit querens, quem devoret, que habet manum extensam, i. e. potestatem super peccatores deeipiendos, qui dicit : Percute hic, i. e. homini avaro dicit : Percute hic, in terra bona mundana appetendo, cor tuum in terrenis ponendo. Clericus, qui venerat, postquam alii recesserunt, est homo cupidus sive avarus, qui sicut bonus clericus die ac nocte studet, ut scienciam sibi ipsi inprimat et alios doceat, nec saciari poterit, quin semper nova inveniet ; eodem modo homo cupidus die ac nocte studet in terra, in mari, quomodo poterit bona mundana acquirere, nec oculi ejus saciantur ; et ideo contra tales dicit Seneca : Cum omnia peccata senescunt, einen tiefen Einfluss nehmen musste, ist in folgenden Handschriften des XIV. Jahrhunderts belegbar: OENIPLAT. 310. Aus dem Jahre 1342. (am 9. September endet das 220. Kapitel) ; Cod. COLMAR. 1SSENHAM. Nr. 10. fol. 1—140. (Nr. 28.); Cod. LOND1N. Bibliothek Harl. (5369. Nr. 6.). sola cupiditas juvenescit. Uli, qui venerunt ad imaginem, sunt boni christiani et preeipue religiosi, qui mundum reeipiunt, quantum ad victum et vestitum, et sie recedunt, nec superscriptionem diaboli curant; tales pericula evadent. Clericus vero per umbram digiti in terram percussit ; sie avarus per umbram, scilicet mundi vanitatem, que est quasi umbra transiens, aeeipit ligonem i. e. corpus condensum et assensum ac intellectual, per que divitias mundi ineipit fodere; cum vero gradus invenit, descendit ; primus gradus est superbia, secundus concupiscencia oculorum, tercius concupiscencia carnis. Per istos gradus et alios diversus cupidus descendit, et pulchrum palacium, ut ei videtur, plenum hominibus ac vanitatibus invenit, scilicet mundum istum, in quo et in quibus miser homo miro modo delectatur. Imago, que cum arcu stabat, est mors, que semper est parata, quemlibet nostrum percutere, sicut dicit scriptum in fronte : Ego sum, scilicet mors, que sum multo tempore in mundo isto introducta per peccatum primi parentis; et nullus poterit quantumcumque dives, generosus aut fortis, arcum meum evadere. Carbunculus est vita hominis; quamdiu vita in eo manet, dat ei lumen carbunculus i. e. vitam habere, sed tarnen avarus melius credit et sperat vivere, et bona mundana, que intelliguntur per eiphum et cultellum in sinu suo scilicet in archa sua, credit includere; veniet mors et percutiet cum sagitta, i. e. cum gravi infirmitate vitam tuam, et statim obscuritas in tantum, quod omnes sensus lumen suum ac virtutem amittunt ; et jacet corpus ibi mortuum et miserabiliter, quod infra triduum incipii fete re ; tunc diabolus animam rapit, amici et consanguinei bona sua, que cum maledictione dei acquisivit, obtinebunt, terra ac vermes corpus occupabunt, et sic nihil peccatori relinquitur, nisi pena eterna. Studeamus ergo .... etc. 1 Die populärsten Märchensammlungen des Mittelalters sollten übrigens im Interesse der Totentanzforschung noch viel eingehender untersucht werden. In ihnen, sowie in den Legendensammlungen liegt noch ein unermesslicher Schatz der spannendsten Todes- und Totenmotive verborgen. Um das mir zur Verfügung stehende Material wenigstens halbwegs einer Bearbeitung zu unterziehen, erwähne ich das interessante Märchen der Sammlung „Tausendundeine Nacht", welches von der „Metall-Stadt" erzählt und dessen Kern die Sage von jenen Krügen bildet, in denen Salomo die aufrührerischen Dschinn eingekerkert hat. Diese Sage bemerkt, dass Salomo diese Krüge mit seinem Siegel verschlossen in die Tiefe des Meeres warf." Solchen Krug fängt mit seinem Netz der Fischer einer anderen Erzählung derselben Sammlung ebenfalls aus dem Meer. 3 Diese Erzählung vom „Fischer 1 Auch die Kap. 56, 36, 97, 143 sind Darstellungen des Todes und der überirdischen Strafe ; Kap. 31 : „De rigore mortis" wird die aus der Disciplina clericalis bekannte Gisant-Typ-Legende Alexanders des Grossen wiederholt. Vgl. die Hschr. St. Gallen 828 (258); 467 (226). 2 Ich benütze eine ungarische Ubersetzung sämtlicher Märchen, welche von Nikolaus Källay in.der GeniusAusgabe in Budapest nach der französischen Übersetzung von Dr. J. C. Madrus erschien ; das Märchen befindet sich im III. Bd., S. 330—350, es gehört zu den Erzählungen der 339-346. Nacht. 3 mit der Geschichte des jungen Königs der Schwarzen Inseln verbunden ; vgl. die deutsche Ausgabe von P. Ernst. Weimar. 1915, S. 17. ff.