Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)

III. KATALÓGUS - 2. HAGYOMÁNYKERESÉS

Arkadia KB: „pogodzony człowiek to myśl solidnego fachu w rozumieniu natury i tego co dawne"

15 Konserwatywna polityka zagraniczna i polityka kulturalna Węgier spowodowała ogromny wyłom w życiu kulturalnym kraju, liczną emigrację inteligencji i artystów - był to wynik rewolucji i kontrrewolucji. Sięgające głęboko skutki gospodarcze i społeczne przegranej wojny wstrząsnęły krajem, bolesna była też utrata odłączonych ziem, która dotknęła wszystkich sfer życia. Dla artystów, którzy pozostali w kraju, przygnębiający nastrój potęgowała świadomość odcięcia od międzynarodowych centrów artystycznych. Charyzmatycznym kierownikiem wydziału grafiki Wyższej Szkoły Graficznej był Viktor Olgyai, który na początku wieku rozpoczął swoją pracę dydaktyczną, by później, już w roku 1921 rozpocząć ją ponownie, przyciągając nie tylko grafików, lecz również malarzy. Dla jego uczniów rolą grafiki nie była analiza, ani odkrywanie nigdy nie istniejących form wyrazu tej techniki - co według artystów emigracyjnych stanowiło zapowiedź nowej sztuki i nowego społeczeństwa. Wręcz przeciwnie, celem grafiki było uchwycenie klasycznych zasad i trwałych wartości. Sceny mitologiczne i biblijne, portrety i portrety grupowe wzorowane na przechowywanych w zbiorach Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie dziełach graficznych mistrzów manieryzmu i baroku, nie reprezentują jednak historyzmu, lecz pokazują dwoistość sztuki awangardowej pierwszej dekady XX wieku, która godziła innowację z tradycją. Kontynuację kuboekspresyjnej tradycji pierwszej dekady XX wieku reprezentuje miedzioryt Aba-Nováka: Odpoczynek na wolnym powietrzu. Nowość stanowi tu wykorzystanie mocnych efektów świetlnych, w których można odkryć dramatyzm prezentowanych „młodym miedziorytnikom" przez mistrza Olgyaiego grafik Rembrandta. Prace Odpoczynek po kąpieli i Zbiór owoców Károlya Patkó są typowym, charakterystycznym dla tego artysty przykładem plastycznego modelowania. Zaokrąglone, przypominające antyczne posągi, ciała ludzkie znajdują się w stanie nieważkości, jakby przenikało je światło. Kompozycja Nándora Lajosa Vargi Alegoria. Pod drzewem radości nawiązuje do wielopostaciowych, dynamicznych dzieł manierystycznych. Temat Arkadii był często podejmowany w nowoczesnej sztuce węgierskiej początku wieku. Był to wyraz ekstatycznego pragnienia szczęśliwej przyszłości - refleksji szczególnie zrozumiałej, nieraz pełnej rezygnacji po licznych kataklizmach, które nastąpiły dawniej. Od połowy lat 20. skupiająca się wokół Istvána Szónyiego młodzież zarówno w grafice, jak i malarstwie zwróciła się w kierunku ojczystych pejzaży, ukazując zamiast ponadczasowego piękna węgierską prowincję z jej mieszkańcami, „chłopską Arkadię". Prace Procesja Aba-Nováka i Przywiązani do ziemi Istvána Szónyiego wskazują na nowoczesny, szczery i dogłębny renesans tego gatunku. István Szőnyi osiadł w położonej w malowniczym Zakolu Dunaju miejscowości Zebegény, której piękną panoramę wielokrotnie uwieczniał w swoich grafikach. AM: Najsłynniejsza Arkadia w Polsce mieści się kilkadziesiąt kilometrów od Warszawy i jest to park w stylu angielskim założony w 1778 roku przez Helenę z Przeździeckich Radziwiłłowa, żonę Michała Hieronima Radziwiłła, rzecznika orientacji prorosyjskiej i sygnatariusza traktatu rozbiorowego Polski. Założenie parkowe nawiązywało oczywiście do greckiego mitu o krainie wiecznej szczęśliwości, zamieszkiwanej przez prosty lud, czyli pasterzy. Ku zdumieniu tych ostatnich w arkadyjskiej krainie istniała śmierć {Et in Arkadia ego), nadając tamtejszemu