Somogyi Múzeumok Közleményei 5. (1982)

Laczkó András: Aranykoszorús drámaíró – Adalékok Földes Imre pályaképéhez.

ARANYKÖSZORÜS DRÁMAÍRÓ 151 сколько то время отличалось от нынешнего. Тогда атмосфера в стране была предельно накаленной, само перо пылало жаром у меня в руке и я почти рыдал, когда писал главные эпизоды пьесы. С тех пор мир очень изменился. Изменились условия, но не люди. Они стали лишь искреннее. Они сияли с себя Рог la dramisto naskiĝinta en 1881 la dudeka jarcento alportis la literaturajn kaj teatrajn sukcesojn. Liaj verkoj sursceniĝis en multaj teatroj de Europo kaj eĉ trans la oceano. Herders Musiklexikon aperinta en 1972 mencias lin kuné kun Pál Ábrahám konekse kun du operetoj. Inter la aŭtoroj de Blumen von Hawai ('Floroj de Havajo') kaj Viktoria und ihr Husar ('Viktoria kaj ŝia husaro') — kuné kun A. Grünwald kaj F. Lohner—

Bedaĉeestas ankaŭ Földes. Tio koncernas la trian etapon de lia kariero. Plurajn jardekojn pli frue li estis advokato de la radikalisma burĝaro, li prezentis en siaj teatrajoj kaj romanoj la sorton de ethomo luktanta kontraú plagoj kaj zorgoj. Liajn dramojn prenis en sian programon la teatroj Nemzeti, Víg, Magyar kaj Király (pluraj verkoj havis cent-dueent prezentojn). Liaj teatraĵoj estis dum longa tempo epitetitaj „teatrosavantaj". La sociaj dramoj „Soldatoj de la imperiestro" kaj ,,Sinjoroj oficistoj" estis ree kaj ree prezentataj, kaj farriaj samtempuloj — Endre Ady, Dezső Kosztolányi, Miksa Fenyő, Józsi Jenő Tersánszky — pretis interpreti ilin. Cirkaŭ la jarcentŝanĝo li kvarfoje gajnis la premion Kóczán. Poste dum dudek jaroj li estis afergvida prezidanto de la Societo de Hungaraj Teatraj Verkistoj. Pri liaj laborkapablo, precizemo kaj sukcesoj rondiradis legendoj. Tarnen el la résumaj verkoj pri la hungara dramo en la dudeka jarcento of te mankas Ha nomo. Kial? Li estis samtempulo de Ferenc Molnár, Menyhért Lengyel, Ferenc Herczeg. Cu tio estas la klarigo? Cu ili malheligis la sukcesojn de Földes? Ne! Ni devas rompi la prisilenton! Ni devas klarigi per originalaj dokumentoj la karieron de Imre Földes. Tion prenas sur sin ĉi tiu studo. Reciti verkojn, eventojn kaj sukcesojn. Imre Földes kapablis vojon ŝanĝi. Post la teatraj prezentoj en 1904—1905 evidentiĝis por li, ke la vojo de la historiaj komedioj por li tute fermiĝis. Teatro Magyar prezentis la ,,Husarojn Hadik" la 6-an de oktobro 1904. Tiu kaj la antaŭa tagoj el pluraj vidpunktoj estis turnopunkto en la vivo de la juna verkisto. la 5-an de oktobra 1904 li ricevis sian sekretarian nomumon ĉe la ĉefurba elektra fervojo. Tiu ofico certigis dum longa tempo burĝan vivnivelon por Imre Földes kaj lia familio (tiu sama tago львиные шкуры, потому что им стало очень жарко, когда взошло их солнце.» Наряду с успехом пьесы в этом фрагменте обозначен важный поворотный момент в творческой карьере Имре Фельдеша, который положил начало и его признанию за рубежом. estis la dato ankaŭ de lia fianĉiĝo). La laboro alportis novajn travivaĵojn, li ekkonis deinterne la vi von kaj pensmanieron de la oficistoj. Li kontaktiĝis versa j ne ankaŭ kun la oficiroj de la monarkia armeo, car en 1905 de unu tago al la alia li turnis dorson al la historiaj iluzioj kaj li koncentris sian atenton al la eventoj kaj sociaj zorgoj de la koncerna samtempo. Komence de 1905 li ekverkis la dramon "Soldatoj de la imperiestro". La dato ne estas hazarda. Inter la kaŭzoj de la siatempa parlamenta kaj registara krizo estis tre grava ankaŭ la ŝarĝo pro la komuna armeo. Földes interesiĝis evidente ne pri politika j, sed pri etika j interligoj. Pri tio, ke la ĝis tiam nur laŭdita kaj rekonita virto kaj honoro kiel spitas la provon de la nekutima situacio. El la teatraĵo ne forestas la eventoj de la jaro 1905, ne mankas la amasaj proteste j, tarnen ne ili estas emfazitaj, sed tio, kiel solvi la etikajn inhibojn; li prezentas oficirojn en mensogoj, eĉ en agoj damaĝantaj aliajn. Per tia koncepto pli frue oni ne verkis dramojn! La novan vilmanieron kaj la sentemecon pruvas la fakto, ke Teatro Nemzeti en 1905 ne kuraĝis prezenti la teatraĵon. lu alia teatra direktere postulis, ke la aŭtoro transmetu la verkon en rusan medion. Per tiu ci "trapentro" la "Soldatoj de la imperiestro" komplete perdus sencon, ja nur ĉi tie estas karakterize, ke la lapona soldato estis subulo ne de la hungara reĝo, sed tiu de la aŭstra imperiestro . . . Fin-fine Imre Földes portis sian verkon al László Beöthy. Kiel tarnen la teatrajo estis prezentita? En la tago de la premiero, la 1-an de februaro 1908 tion diras la aŭtoro: "Antaŭ ĉirkaŭ tri jaroj mi verkis la "Soldato jn de la imperiestro" kaj post kelkaj semajnoj pasos tri jaroj post kiam László Beöthy akceptis ĝin prezenti. La verko ĝis la alveno ĉe Beöthy, sed ankaŭ poste, spertis multaj n torturojn. Mi ne intencis doni la teatraĵon al Teatro Magyar, ĉar ĝi prezentis tiam nur operetojn. Mi portis ĝin unue al la direktoro de unu el niaj plej elitaj teatroj. Li redonis ĝin post kelkaj tagoj. Li diris senceremonie, ke li ne havas kuraĝon prezenti ĝin. Mi malesperiĝis. Mi pensis : "nu, mi povas jeti la teatraĵon jam en la fajron". Tiam ni havis nur du dramajn teatrojn. "Mi devas ĵeti ĝin en fajron — turmentis min la penANDRÁS LACZKÓ: DONITAĴOJ PRI LA KARIERO DE IMRE FÖLDES