Sobieski emlékkönyv. Sobieski III. János lengyel király halálának 300. évfordulója alkalmából rendezett konferencia anyaga - Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára Évkönyvei 5. (Esztergom, 1999)

Peter Broucek: Pomoc wojskowa udzielona przez Polskę Węgrom w wieku XVII

Peter Broucek: Pomoc wojskowa udzielona przez Polskę Węgrom w wieku XVII W 1408 r. przybywające z Bośni najeźdźcze oddziały osmańskie przekroczyły granice księstwa Krainy i ograbiły okolice Möttling na terenie dzisiejszej Słowenii. Stanowiło to poważne zagrożenie ówczesnych terytoriów, należących do monarchów austriackich. Niebezpieczeństwo zostało zażegnane w 1699 r., po zawarciu pokoju karłowickiego, koronującego doniosłe zwycięstwo, jakie odniósł pozostający w służbie cesarza i króla habsburskiego książę Eugeniusz Sabaudzki. Znikło tym samym trwające od dwustu już lat zagrożenie, a później niewola turecka Królestwa Węgier. Stan wojny trwał właściwie od roku 1456, to jest od czasu bitwy pod Nándorfehérvár - dziś Belgrad, dawniej zwany też Greckim Weissenburgiem -, w której wojska dowodzone przez legendarnego pogromcę Turków, regenta Jánosa Hunyadiego oraz wysłannika papieskiego Jana Kapistrana odniosły świetne zwycięstwo nad armią turecką Dzielnych owych żołnierzy, władców i księży wspominamy z podobnym uszanowaniem, z jakim przywołujemy osobę bohaterskiego króla polskiego Jana Sobieskiego, który wielokrotnie walczył z Turkami, uwolnił Wiedeń od grożącego mu niebezpieczeństwa, a Ostrzyhom (Esztergom) od niewoli tureckiej. Naprzeciw państwa osmańskiego stały Austria, Królestwo Węgier i kraje korony Vencela (Czechy, Morawy i Śląsk) oraz Rzeczpospolita, mając poparcie papiestwa i w pewnych okresach także Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W 1453 r., na trzy lata przed bitwą pod Nándorfehérvár, sułtan Mohammed II. z dynastii osmańskiej zajął stolicę Cesarstwa Bizatyńskiego, Konstantynapol, i nadawszy mu nowe imię - Istambuł - ogłosił to miasto swoją nową stolicą. W tym okresie cechująca władców mongolskich żądza zapanowania nad światem połączyła się w dynastii osmańskiej z dążeniami do stworzenia nowego wielkiego mocarstwa na wzór cesarstwa rzymskiego i bizantyńskiego. W czasie panowania sułtana Selima, około 1518 r. uchwalono, że członkowie dynastii panującej są potomkami proroka Mahometa i propagatorami prawdziwej wiary, wszak według przekonań mahometan islam jest jedyną prawdziwą wiarą. Wyznawcy innych religii - „rahaje" - oraz ludność z zajętych terenów miała przeto jeden obowiązek: płacić podatki na utrzymanie konnicy i piechoty tureckiej oraz umacniać dyktaturę wojskową dzięki której miała powstać wysoko rozwinięta kultura. Nad stworzeniem ligi lub przymierza antytureckiego w XV wieku trudzili się - acz bezskutecznie - przede wszystkim papieże. Ale idea wojen krzyżowych już zblakła. Jeśli obrona granic ich własnego kraju nie wymagała tego, władcy europejscy nie chcieli walczyć przeciw Turkom. I nie chcieli walczyć przede wszystkim z nowocześnie zorganizowaną główną armią sułtana, z której janczarzy - elitarne oddziały piechoty - zdobyli w XIV wieku straszliwą sławę. W walkach na prowincji odznaczyła się lenna jazda turecka zwana spahisami. Ludność zamieszkałą wzdłuż drogi, którą od Drinapolu przemieszczała się cała armia turecka, dręczyły najbardziej oddziały akindżów, lekkiej jazdy nie otrzymującej żołdu, lecz