Sobieski emlékkönyv. Sobieski III. János lengyel király halálának 300. évfordulója alkalmából rendezett konferencia anyaga - Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára Évkönyvei 5. (Esztergom, 1999)
Béla Pálmány: Murzyn zrobił swoje - Murzyn może odejść! Zapomniane zakończenie triumfalnej wyprawy wojennej - droga Sobieskiego z Ostrzyhomia do Krakowa
najbardziej dyskusyjnych postaci w historii węgierskiej", wszak musząc wybierać pomiędzy dwoma wrogami, za mniejsze zło uznał „pogańską" Turcję, i poprzez sojusz a nią pragnął zapewnić niezależność od Habsburgów wschodniej części królewskich Węgier. Choć nawet na Zachodzie uważano go za mądrego dyplomatę i wybitnego, odważnego wodza, ów wątpliwy sojusz w oczach Europy uczynił z dowódcy kuruców z Kieżmarku nieprzyjemnego intryganta i zdrajcę. Wyjątkiem w tej ocenie były dwa dwory; pierwszy to dwór Króla Słońce, Ludwika XIV, ponieważ władcy francuscy nigdy się nie zwrócili przeciw uchodzącej za „naturalnego wroga chrześcijaństwa" tureckiej porcie, co więcej, traktowali ją jako sojusznika w walce z „odwiecznym wrogiem" - cesarstwem rzymskim narodu niemieckiemu i zamieszkującym w Wiedniu cesarzem. Drugim wyjątkiem był krakowski dwór króla polskiego Jana Sobieskiego (1674-1696) - z powodu tradycyjnych, silnych pod względem politycznym, gospodarczym i personalnym więzi pomiędzy Polską a Wschodnimi Węgrami. Thököly i jego kuruce uważali, że obok Siedmiogrodu i Turcji także Polska może stanowić dla nich oparcie. 2 Do państwa Thökölyiego, składającego się z 13 komitatów w Górnych Węgrzech, przyłączyła się szlachta stanowiąca przedstawicielstwo trzech centralnie położonych komitatów - Pest-Pilis-Solt, Heves-Külső-Szolnok oraz Nógrád; po zajęciu i spusztoszeniu zamku Fülek przeniosła się najpierw do Gács, a następnie poddała się Thökölyiemu. Komitaty te były głównymi gniazdami kuruców. Zamieszkująca je protestancka szlachta przyłączyła się już do ruchu Wesselényiego, ale w 1670 r. powrócili do stronnictwa króla wiedeńskiego i w 1670 r. nawet wzięli udział w niepełnym sejmie w Bańskiej Bystrzycy (Besztercebánya). Lecz ponieważ skargi ich nie zostały uwzględnione, powszechne się stało oburzenie na rekatolizującego przemocą, lekceważącego konstytucję stanową i jej instytucje, zwalniającego załogi zamków przygranicznych cesarza Leopolda I i jego stronników. Wypędzona ze swych majątków szlachta, zbiedniali tułacze, hajducy czekali tylko na odpowiedniego wodza i pokładali nadzieję w pomocy tureckiej. Wprawdzie sejm z 1681 r. zezwolił protestantom na zatrzymanie swoich świątyń, ale zarządzenie to przyszło za późno, rany były już zbyt głębokie. Latem 1682 r. Imre Thököly porozumiawszy się z paszą budańskim Ibrahimem, wraz z wysłanym na tę wyprawę rozkazem porty Mihályem Apafim wyruszył na podbój zamków w Górnych Węgrzech. W sierpniu wojska kurucowskie zajęły Koszyce (Kassa, Kosice), Ónod, Szendrő, Tokaj, Preszów (Eperjes) i Lewoczę (Lőcse) - stronnicy cesarscy (labancowie) utrzymali już tylko zamek Fülek i niewielki Szepesvár. Fülek oblegały od sierpnia 1682 zjednoczone armie - 90-cio tysięczna turecka i 50-cio tysięczna węgierska zaś bronił go niewzruszenie wierny cesarzowi katolik, baron István Koháry młodszy. Pozostawiona bez pomocy załoga labancowska, elita szlachty trzech komitatów i mieszczanie z Fülek dzielnie bronili zamku, ale wobec przeważających sił 32-go dnia ostrzeliwania z armat, 10 września poddali się - Apafiemu, a więc nie „pogańskiemu Turkowi", co byłoby złamaniem przysięgi. Zwycięzcy spusztoszyli zamek i wysadzili go w 1 Thököly - emlékünnepség. A fejedelem halálának 270 évfordulója alkalmából. [Wspomnienie o Thökölyim. W 270 rocznicę śmierci księcia.] 1975. október 18. (red. MOLNÁR, MÁTYÁS) Vaja, 1975. W tomie: wprowadzenie i wykład BÉLI KÖPECZ1EG0 pt. Thököly w ówczesnym zagranicznym pisarstwie politycznym, ss. 35-45; ponadto: wykład LAJOSA HOPPA o kontaktach polskich Thökölyego, ss. 46-56.
