Sobieski emlékkönyv. Sobieski III. János lengyel király halálának 300. évfordulója alkalmából rendezett konferencia anyaga - Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára Évkönyvei 5. (Esztergom, 1999)

Béla Pálmány: Murzyn zrobił swoje - Murzyn może odejść! Zapomniane zakończenie triumfalnej wyprawy wojennej - droga Sobieskiego z Ostrzyhomia do Krakowa

broniła stopniała do 200-250 żołnierzy załoga kapitana Miklósa Nadányiego z bohaterstwem uznanym nawet przez wroga, który wytoczył tu największe działa oblężnicze. Zamek był oblegany przez 60-tysięczną armię wojsk tureckich, tatarskich i siedmiogrodzkich. 5 listopada 1663 r. jednak załoga widząc nieuchronną klęskę skapitulowała, lecz nie przed „poganinem", głównym wodzem sułtana, Ahmedem Köprülü, ani też przed paszą budańskim Kapłanem, a już tym bardziej nie przed Tatarami, lecz przed chrześcijańskim księciem Siedmiogrodu, Mihályem Apafim, który jako wasal turecki został przymuszony do wzięcia udziału w wyprawie. Słysząc tę wieść starszy baron István Koháry 9 listopada 1663 r. opuścił i spalił zamek Szécsény, i przygotował się do obrony zamku Fülek (Fil'akovo), zaś niedość umocniony zamek w Balassagyarmat został także opuszczony przez wojsko i mieszkańców, którzy wycofali się do zamku Kékkő (Modry Kamen). Nie miały szans oprzeć się oblężeniu zamki Hollókő i Buják, a więc wzięte zostały wszystkie zamki leżące na północ od rzeki Ipoly, z wyjątkiem kluczowego dla obrony miast kruszcowych Fülek oraz trzech umocnionych gniazd rodzin magnackich: Gács (Halic) Forgáchów, Divény (Divin) Balassów oraz Kékkő, które opierały się oblężeniu przez dwadzieścia lat. Podbite po 1664 r. zamki Nógrád i Drégelypalánk przyłączone zostały do wilajetu w Nowych Zamkach, zaś Szécsény oraz podporządkowane jego bejowi mniejsze zamki: Hollókő, Buják i Hatvan - do wilajetu egerskiego. Ale urzędnicy sułtana zmuszeni byli uznać władzę i prawo narzucenia podatku, sprawowane przez wójtów gmin węgierskich i rad miejskich tak zwanych miast polnych (mezővárosok) na Wielkiej Nizinie, oraz podobne zwierzchnictwo trzech węgierskich szlacheckich komitatów - Nógrád, Heves-KülsőSzolnok oraz Pest-Pilis-Solt - przedstawiciele których obradowali w warownym zamku Fülek. Tak więc w wymienionych tu regionach Palócföld i Jászkunság w latach 1660-1680 nie sposób przeciągnąć granicy pomiędzy terenami okupowanymi przez Turków, a terytorium znajdującym się pod władzą królewską lecz w pasie o szerokości ok. 150-200 km, od gór Północno-nógradzkich w dół aż do Nagykőrös na Wielkiej Nizinie każda wieś i każde miasto rokrocznie oddawało „cesarzowi tureckiemu", co cesarskie, zaś królowi węgierskiemu - co królewskie.

1 Młody magnat wyznania ewangelickiego, Imre Thököly (ur. w 1657 r.) w 1677 r. stanął na czele zamieszkującej tereny Wschodnio-Północnych Węgier, głęboko niezadowolonej węgierskiej szlachty protestanckiej, która była otwarcie prześladowana w praktykowaniu swego wyznania oraz praw dawnej konstytucji stanowej przez kler katolicki oraz dwór cesarza Leopolda I, dążącego do pełnej rekatolizacji i stworzenia monarchii absolutnej. Béla Köpeczi, wybitny znawca epoki słusznie nazwał Thökölyiego „jedną z 1 PÁLMÁNY, BÉLA: Végvárak Nógrád vármegyében a török kiűzése és az újratelepítés korszakában (1663-1703). [Przygraniczne zamki w komitacie Nógrád po wypędzeniu Turków i w okresie nowego osadnictwa], in: A Nógrád Megyei Múzeumok Évkönyve XII. Salgótarján, 1986. W książce tej szczegółowo opisujemy oswobodzenie Szécsény w 1683 r., wojskową, gospodarczą i administracyjną rolę zamków węgierskich i tureckich w Nógrád oraz społeczeństwo przygranicznych warowni. Szczególowsze opracowania: PÁLMÁNY, BÉLA: Háromszáz esztendeje, 1683. november 10-én szabadult fel Szécsény a török uralom alól. [Trzysta lat temu, 10 listopada 1683 Szécsény został oswobodzony z rąk tureckich.], in: Szécsényi Honismereti Híradó (VI.), [dalej: SzHH], 1983/nr 2, ss. 53-71. Krótkie opracowanie: PÁLMÁNY, BÉLA: Magyar és török végvárak Nógrád vármegyében (1663-1685) [Węgierskie i tureckie warownie przygraniczne w komitacie Nógrád (1663-1685)], in: Magyar és török végvárak (1663-1684). Studia Agriensia 5. (red. SÁNDOR BODÓ I JOLÁN SZABÓ), SS. 153-163.