Ciszterci rendi katolikus gimnázium, Eger, 1854
26 ac casuutn similium, et, quarumclam normalivaruin legum generaliuin indigilatione eisdem subveniens, innuerem e. g. accusativum numeri singularis omnium quinque declinationum , demtis nominibus neutrius generis, in m, plurális in s desinere. Tandem combinative sisterem schemata omnium quinque declinationum, ut ea adolescentes, ducto paralle- lismo lustrantes, casuum similitudinem v. aequalitatem dignoscant; anomalias tarnen, seu exceptiones, praeter trés congruentes nominis neutrius generis casus, consulto vitarem, sed inter continuas comparationes et distinctiones ex- peditam in declinationibus facilitatem tironibus procurare adniterer, quaestionibus ita adparatis, ut eae iugem prae- cedentium repetitionem involvant; nam sicubi, certe in formarum doctrina tesseram esse oportet: „Exercitium“ — „Repetitio!“ :---'•»-♦«SS’»-«»-— P ersolutis nominibus substantivis , ad adiectiva et ad verba, methodo praelineata tractanda, progredicn- dum foret. Ast veriti, ne praesens tractatus prolixitate limites iustae inensurae excedat, et imprimis praefinili tempo- ris brevitate impulsi, originalem textual mutilare cogimur. Missis ergo aliis, method urn syntaxim et lectionem tractandi non tam exponere, quam adumbrare ordiemur, literis textus Hungarici nil iinmorantes, sed contractis velis eiusdem sensuin per summos solum apices reddere connisi. Persolutis adiectivis et verborum coniugatione, praeteritis et supinis hie loci consulto praetermissis, ad structuram enunciationis progrederer, cura principali in id conversa, ut adolescentes subiecli et praedicati adaequa- tam notionem acquirant. Postqnain adolescentes in siruendis enunciationibus simplicibus expeditos comperissem, eas- dem continuo amplificando leges casuum obliquoruin et concordantiae adiectivi in summa universaütate tractarem. Quia vero concordantia adiectivorum cognitionem generis substantivorum requirit, quae ad exordium doctrinae formarum dicta sunt, brevi repetitione percurrerem, et adolescentes ad dignoscenda substantivorum genera , statutis paucis quibusdam normativis regulis , manuducerem , cui fini, ne alumni labyrintho generurn perplectanlur, abunde sufficere arbitror, adnotasse : in regula substantiva print, et quint, declinationis foem. sec. et quart, masc., tertiae pro diversitate terminationis or, as, us etc. iam masc. itnn foem. iam ncutr. generis esse; eadem prorsus methodo, quae de coniugationibus in exordio institulionis consulto praetermiseram, nunc repetitioni interpolarem, leges determi- nandorum praeter, et supinorum paucis capilibus complectendo, iis, quae generali titulo inferri nequeunt, studio praetermissis. Haec paucis punctis perspicue et determinate complectenda, omnesque exceptiones sollicite cavendas esse, alioquin intelligitur. Demum enunciationibus continua amplificatione reliquas declinabiles orationis partes sensiin in- tersererem, easque suo nomine nolalas, ut siinplicilati consulam, respectu legum iisdem utendi, in seriem nominum revocarem. Eadem prorsus oeconomia indeclinabiles etiain orationis partes enunciationibus interpolando intuitive sisterem. Formali grammaticae parte et elementis syntaxis concordantiae persolutis, prima lineamenta syntaxis regiminis adumbrare ordirer; prima inquam lineamenta, nec enim seu praeceptoribus, qui syntaxim, priusquam lectioni accingantur, per extensum pertractandam esse arbitrantur, accedere libet, nec in eorum, qui persolutis formis sine omni apparatu syntactico legere suscipiunt, sententiam ire expedit. Paucis punctis complectendos opinor praecipuos regiminis litulos, ad quos non expressa etiain facile revocari possint. Postquam itaque monuissein alumnos hie omnem attentionem in obiectum, quod genitiv. dat., acc. v. abl. casus esse potest, convertendam esse : tilulos eosdem, bre- vibus complexos, describi facerem; v. c. cum genitivo construuntur adi. quae l-o scienliam v. contrarium etc., cum dativo, quae commodum v. incommodum etc. indicant; et ipsos solum bos titulos, quin exempla congererem, memoriae mandari curarem, ut alumnus datum quodvis vocabulum regens ad suum titulum referre suopte iudicio valeat, et turn primum lectionem ordirer. Hoc pacto alumni syslematicum conspectum syntaxeos regiminis acquirerent, et penu potirenlur, quod velut in genuine omnem apparatum grammaticum complectitur. Obiici posset : „e syntaxi, in pauca puncta reducta, nec nisi pauca puncta seiet alumnus.“ Ita sane est! sed amplius nec vellem; quae enim digeri adhuc non possunt, nec intempestive ingerenda esse arbitror. Serius, quae desiderantur, inter legendum v. suis titulis inferri, v. exceptionum vice facile notari possent. Ego igitur primis syntaxeos régim, lineamentis, postquam adolescentes ea rite imbibissent, syntacticas praelectiones absolverem, et legere inchoarem. Sludii linguarum optimam magistram praxim esse experientia testis est. Quod in lingua viva conversa- tione, id in mortua lectione acquiritur. Fructus autem leclionis dependet 1-oa prudente selectu, 2-o a manuducentis dexteritate. Quod ad primum attinet, ab infimis gradibus scandendum esse in sublime e rei natura suopte consequitur. Et tarnen si libros scliolasticos in specie gramrnaticam Kiihnerianam Hungarice redditam revolvamus, banc gradalioncm
