Ciszterci rendi katolikus gimnázium, Eger, 1854
21 Sunt contra linguarutn inagislri in oppositam sententiam euntes, qui alumnos nec praelibatis grammaticae dementis legere , lectaque analysi dissuere iubent, data opportunitate inter analysim leges grammaticae evolventes. Haec est mere practica methodus. Hane methodum priori multum antecellere nemo inficiabitur; earn tarnen publici fre- quentioris collegii lectionibus aptam — ut cetera sileam — ea de causa non existimo : quoniam docens singulorum alumnorum indigentiis adeo obruitur , ut singulis intendendo, etiam si optima esset voluntate, tempore universis in- tendendi destitueretur; sieque emolumentum caperent singuli, cum praeiudicium fieret universis. Privatim institutis, praesertim si elementaribus quibusdam linguae cognitionibus iáin imbuti sint, practica haec docendi methodus et facilis et utilis esse potest. Tertia linguas docendi methodus est aurea ilia media via, qua utraque prior scite periniscetur, quo intellectual minime volo, ut adolescentibus praefinita quaedain regularum portio ingeratur postibi exemplis digerenda: dis— cerptum hoc foret mixtum mechanieutn; sed intellecturn volo earn misturam, in qua theoria et praxis se mu- tuo compenetrent. His pr®missis contueamur propius inslituta nostra literaria, et prae omnibus lustremus grammaticas ma- nuali libri vice usitatas. Primo obtutu patebit iis nequaquam intendi, ut ad linquae cognitionem pure practica methodo perveniatur, non enim ab analysi ordiuntur, sed priemissas complectuntur linguae regulás; sed neque pure theoreti- cam methodum tenent, praemissis enim regulis paradigmata pro vertendo subnexa continent, ut regulae applicatione clarificentur, firmenturque; aurea igitur ilia media via linquarum studio prospicere veile videntur; i. e. theoriam praxi coniungere, propositas linguae leges exercitio clarificare, et discentes sic ad rectam linquae cognitionem perducere. Ast quaerimus, an hoc ipsum grammatics ex se praestare possint? Nequaquam! Enimvero grammatica ex se litera inanimis est, et, ut supra notavimus, nec perfections, quas hucadusque noscimus grammaticis caveri potuit, ut discentes earum ductu ad rectam linguae cognitionem certo pervenire queant. Sola ergo grammatica lingual periti non progignentur, sed magislro, qui inanimibus literis vilam vjgorcmque conciliet. Ipse est sol sehol®, quo intellectus tironis intime collustratur, animus incalescit, et voluntas ad efficaciter collaborandum flectitur; ipse est, qui, ut pullos mater avis, suos alumnos indesinenter ad,aftiorem gradum alliqit, dum eos in illud fastigium evexerit, ut inimpe- dite prospicere, suumque horizontéin lustrpre valeant; verbo percepti obiecti plena possessione fruantur. Quuin itaque fruclus institutionjs non libris de disciplina sed methodo et peritia praeceptoris procuretur : ingrediamur scholarum auditoria , aequa lance j^ensitemy.s ipsam muneris docendi administrationem, et disquirentes, quae in earn vilia irrepere possint, designemus eadem; malo enim nisi detectum sit, medela adferri nequit. a) Magister Linguae 1. Gymnasii classis scbolam subingressus pueros tenera mente et aetate instituere ad- greditur. Sed quam crebro evenit, ut gradui intellectualis evolutionis puerorum se conformare nec adnisus, loquatur ceu maturis et ingenii subacti adolescentibus, immemor lacte pueris opus esse , et de incipientibus nihil praesumi li- cere. Hoc vitio Studium i. e. fundamentum sciendi subrui facile patet. b) Doctrina formarum essentialem grammaticae partem constituit. In ea tractanda praecipuam curam im- pendat mederator, ut alumni partes orationis rite discernant, earum varias mutationes probe condiscant, et sic acqui- sitas cognitiones iugi exercitio firment. Duo momentosi errores possunt in hoc negotio commilti. Vel nimirum obruit magister alumnos suos mole regularum, quin ipsos rite in eis exerceat; vel, ut exercitio regulás evolvat, versioni textus exercitationis instar regulis subnexi totum se serviliter impendit, et non raro exemplorum mullitudine oppres- sus ipsusmet principali fine excidit. In primo casu contingit alumnis, quod guloni omnis generis cibis gravato, quos consumere nequit; in posteriore nexus explicationis iminoderata diffusiqne identidem interrumpitur, et creberrime evenit, ut persolulis copiosis versionibus nec theoriae nec praxi quidquam lucrifiat. c) Grammaticas nostras non esse ita perfectas, ut esse possent aut eas esse oporteret, negari nequit. Sed esto grammatica perfeclissima, nisi magister eidem vitám conciliet, ea ex se inanimis litera esse persistet. In grammaticis, sic exigente systemate, doctrina formarum serie octo partium orationis pertractatur ita, ut transitus abuna,an- tequam haec plene exhauriatur, ad aliam nusquam fiat. Id grammaticis quidem vitio vertendum non est, sed tanto ma- gis moderatori, si hie literae libri inhaerens eiusdem systemati conformiter difficillimas partes in unum totum coaduna- tas cum omnibus anomaliis eodem continuo tractatu absolvat i. e. si liber manuális magistri, et hie executoris solum- modo vice defungitur. Hoc fonté dimanat profectui adeo infensus ille philologicus mechanismus, dum nimirum vel doctrina formarum et copiosae syntacticae leges sine ullo principio normativo pertractantur, et vitae expertes libri lite— ras miserculi alumni sine miseratione memoriae mandare iubentur; vel continuis versionibus affliguntur, quin consti- tuentes, enunciationis partes earumque mutuas relationes aut noscerent aut noscere docerentur. Quanto sit adolescen—
