DRŽAVNOGA PRAVA (ZAGREB, 1910.)
Strana - 33
vidimo medju vodjama barbara i takove, koji su u neku ruku htjeli se prikazati kao nasljednici rimskih vladara, pa su u mnogom računali sa osjetljivošću rimskoga naroda. Ali ipak pobjeditelji uzeše bar trećinu posjeda starosjedioca, 150 ) koji ni kao ljudi nisu bili cijenjeni toliko, kao pobjeditelji. Naravno, da su se tijekom vremena razlike te izgladile, što je omogućilo postanak novoga naroda, koga više u njegove prvotne nacijonalne elemente ne bijaše moguće analizovati. Novi narod, koji je živio nekad u vrlo nejednakoj zajednici, postaje jednoličnim i jedinstvenim, a barbarima se sada zovu tek kašnje pridošli stranci. 1 ^ 1 ) Za one dijelove rimskoga naroda, koji su potpali pod jaram Langobarda, ne možemo ni govoriti, da su živjeli sa Langobardima u kakovoj bilo, ma pravno i nejednakoj zajednici, jer su u javnopravnom pogledu kao narod posve iščezli. Oni nemaju više nikoji posebni individualni život kao narod. Narod samo je jedan, a to je narod Langobarda. Rimljani ne imadjahu vlastitoga magistrata, niti vlastitoga prava. 152 ) Pravno stanje Rimljana prema Langobardima označuje nam na temelju izvora Periile 153 ) ovako: „Furono (seil, i Romani) dunque condotti ad uno stato intermedio fra libertà e servitù, ad aldi: liberi della persona, ma di condizione inferiori ai veri liberi, cioè ai Langobardi ; con una limitata libertà civile e privi affatto della politica ; aventi un guidrigildo inferiore di lunga mano a quello dei popolo vincitore, conservata per altro la lor proprietà, col peso dei terzo." U prispodobi Kolomanovih t. zv. privilegija sa postupkom uobičajenim u ono doba sa pobjedjenicima, jasno je, da Koloman Dalmatince nije smatrao narodom pobjedjenim i podjarmljenim, jer bi badava tražili analogon za taka privilegija pobjedjenim u savremenoj povjesti onoga doba. 154 ) Hrvati i Dalmatinci nisu postali „hospites" ili „tertiatores," kako Rimljani u Napulju i Beneventu 155 ) — oni su mnogo većma ostali slo15n ) Schröder: 1. c. 101. i si.; Periile: 1. c. I. p. 55. p. 57. i si. ' 151 ) .... nel regno de' Franchi, tolta ogni interna divisione, il nome di Barbari non si dà più che agli stranieri. Periile : 1. c. p. 58. 152 ) „perche i Romani non hanno propri magistrati, non nè è riconosciuto il diritto' ne c daio mai d' incontrare il proprio guidrigildo : condizione necessaria di quest' ipotesi". Periile: 1. c. p. 59. 153 ) 1. c. p. 60. 154 ) Marczali: Enchiridion fontium historiae Hungarorum, Budapestini 1902., p. 125, veli pogledom na Kolomanova privilegija, dana dalmatinskim gradovima: Hiâba keresnénk akkori mas szabadsâglevelet, melyben kirâly vârosât hasonlô jogban részesiti. 155 ) Populi tarnen aggravati per Langobardos hospites partiuntur. Periile, 1. c. p. 61. Od ovih hospites (hostes), valja razlikovati u kašnje vrijeme kolonizovane tudjince, koji se takodjer zvahu „hospites". Glede prvih sravni Cibrario: 1. c. I. p. 190., Periile'1. p. 53; Glede potonjih: Hajnik: A magyar birösagi szervezet és perjog, Budapest. 1899. p. 10; Jireček: Slovanské prâvo v Cechach a na Moravè, v Praze 1863., p. 82. 3
