ARHIVSKI VJESNIK 33. (ZAGREB, 1990.)
Strana - 78
Aleksandar Matkovski, Stočarski danak — filurija. Arhivski vjesnik, 33 (1990), 34, str. 71—77. Kao što smo rekli filurija nije bila jedinstvena dažbina za vlahe. Oni su plaćali i druge poreze, bilo po kući, bilo po katunu i opštim nazivom zvale su se adet-i eflakiyye (vlaški adet) ili rusum-i eflakiyye (vlaški porezi). U turskom feudalnom sistemu, vlaška kuća, vlaško ognjište predstavljalo je posebnu dažbinsku jedinicu koja se oporezivala jednom, a u redim slučajevima i dvema filurijama. Pored filurije koja je vredela 45 akči, svaka vlaška kuća davala je dve ovce (jedna sa jagnjetom) ili 12 akči na svaku ovcu i jednog ovna ili njegovu protivuvred nost od 15 akči ili ukupno 84 akči na svaku kuću. Ove dažbine su rede skupljali na Božić, a češće u vreme stočarskog praznika Đurđevdan. 16 Druga dažbinska jedinica bio je katun i služio je za raspodelu kolektivnih obaveza. Prvo su katun činile 20 kuća, potom 50 kuća što nije bilo novo ili izmišljeno od Turaka jer se i pre njihovog dolaska pominje tradicionalni vlaški katun od 50 kuća i to u Svetostefanskoj i Aranđelovačkoj hrisovulji. 17 Svaki katun davao jedan šator ili čerga, na vlaškom zvana batanija ili flukata i bila je od vune ili je davao sazmu koja je bila od kozine. Sazma je bila prikladna i kao šatorsko krilo jer nije propuštala kišu, a batanije i flukate su služile za pokrivanje ljudi u šatorima jer su bili od vune i toplih ljude. Pored čerga, katun je davao jednu pitu sira, tri užad, šest uzdi i jednu mešinu ovčjeg masla. 18 Ova prava i obaveza uživale su vlasi u krajevima koji su već bili zauzeti od Turaka i pretstavljali granične oblasti. Kako je tursko napredovanje išlo ka severu, tako su bile ukidane vlaške privilegije u krajevima koji su ostali daleko od fronta ili granice. Tako na primer krajem XV veka u Severnoj Srbiji i u Bosni bilo je još uvek stočara sa vlaškim statusom od kojih su se uzimali porezi po vlaškom adetu. U to vreme u Makedoniji su već bili ukinuti vlaški status i vlaške privilegije. Kada se Turska pomerila severnije od Srbije, ona je i tamo počela da ukida vlaški status i vlahe da pretvara u raju. U Severnoj Srbiji i u Vidinskom sanđaku vlaški filurđiski status bio je po prvi put ukinut 1530 godine, međutim zbog silnog otpora bio je ponovo vraćen, a trideset godina kasnije, odnosno u 1560 godini bio je definitivno ukinut i vlasi su postali raja. 19 Proces rajatizacije vlaha trajao je nekoliko decenija i to postupno u svim provincijama počevši sa juga ka severu, prvo u Makedoniji, a 16 Vukosavljević Sreten, Organizacija dinarskih plemena, Beograd 1957, 59. 17 Bojanić D., Vlasi u Severnoj Srbiji, n. dj., 259; Hadžibegić, Porez na sitnu stoku, 84. 18 Bojanić D., Vlasi u Severnoj Srbiji, n. dj., 256, 258, 261, i Turski zakoni, n. dj., 33; Hadžibegić, Porez na sitnu stoku, 83—84. 19 Đurđev Branislav, Značaj podataka o vlasima u popisu krajišta Isa-bega Ishalkovića iz 1455 godine, Godišnjak Društva istoričara BiH 15, Sarajevo 1964, 66. Mirković M., Pravni položaj, n. dj., 21. 78
