Diaconescu, Marius (szerk.): Mediaevalia Transilvanica 1998 (2. évfolyam, 2. szám)
Fontes
Rudolphi Bzensky - ‘Relatio de Ecclesia Transylvana’ 309 critică a celor două exemplare, am obţinut o variantă mai completă a raportului lui Bzenszky, pe care o redăm în anexă. [64]r RELATIO DE ECCLESIA TRANSYLVANA78 § I Vetus Transylvaniae Ecclesiae Status. Catholicam fidem Transylvanicis quarto a nativitate Christi seculo cognitam fuisse, testantur Annales Ecclesiastici, dum Sanctos Episcopos S. Nicolaum et S. Nicetam fructuose Dacis Evangelium predicasse asserunt. Indidem habemus Gothos (Pannoniae Incolas) secundum aliquam sui partem in Moesiam digressos, eodem quarto seculo, sub Valente Imperatore, ab Ulphila Natione Geta, a Catholicis ad Arianos desciscente, eiusdemque Successoribus Arianis Episcopis, haeretica dogmata edoctos, a fide Catholica ad haeresin Arianam defecisse; ideoque, opportebat (uti habetur in Actis S. Stephani I Regis Hungáriáé) multos intra Transylvaniam Dacos, quod solum Arcanum Baptisma successissent, rebaptisari. Quod autem plene ad Catholicam fidem traducta fuerit (opera eiusdem S. Stephani Regis), Transylvania est hodiedum; qui etiam Proavum, Zoltán Successores (Illyrico nomine Vayvodae nuncupati) Catholicam conservabant fidem in Transylvania, Clero ac Religiosis floridissime succrescentibus, usque ad A.C. 1519. § II Corruptus Haeresi. Ab A.C. 1519 libelli Haeretici a Luthero in Metropolim Transylvano-Saxonum Cibinium (Hermanstadt) per Mercatores transmissi, hanc Civitatem, grassante veluti peste, foedum in modum corrumpebant, nihil contra proficientibus Regiis inhibitionibus, Ecclesiasticis excommunicationibus, Librorum Luthericorum in publico Cibiniensi foro incinerationibus etc - totamque sensim Transylvaniam Controversiis fidei adeo replebant, ut A.C. 1526. dum Clerus ad Bellum Turcicum, Regis Hungáriáé exercitum aucturus, cum Transylvano Vayvoda loanne de Zápolya egredi coactus fuit, in quo etiam Ludovicus Rex cum Ecclesiae Hungarae Capitibus interiit) praedominari posse, Lutheranam Haeresim vix dubitaretur, quod et factum, nam et Catholicos e Transylvanicis / [64]' Urbibus proscribere ausa fuit. Nunquam tamen Vayvodam Luthericum in Solio Transylvano vidit haec secta, sed viam solummodo aliis Haeresibus complanavit, qua primum irrepsens Ariana Haeresis loannem II Vayvodam Transylvanum (Ioannis I de Zapolia, qui Turcico tributo Transylvaniam primus subjecerat, Filium) sic erroneis dementavit Dogmatibus, ut et Apostata moreretur, et ab Arianis sepelliretur. Eadem tempestate, qua Ariani (nunc Unitarii 78 Titlul este schimbat de către Kemény, în Collectio minor Manuscriptorum Historicorum. Tomus XXII, poziţia a 9-a: De Statu / Transilvaniae / Relatio / P. Rudolphi Bzenszki Iesuitae / concinnata / Anno / 1701 (ab a<nn>o 1687 - usq<ue> 1701) (Ms KJ A 64). Acest titlu pare mai potrivit decât Relatio de Ecclesia Transylvana, deoarece aproape în toate paragrafele se reia, explicit sau implicit, termenul status: § II Corruptus haeresi <Status>; § III Revolutio eiusdem <Status> etc. etc.. Totuşi, Kemény greşeşte, pentru că nu la starea generală a Transilvaniei în intervalul 1687-1701 se referă Bzenszky, ci fie la starea catolică (adică organismul juridic laico-eccleziastic al catolicilor din Transilvania), fie la starea bisericii catolice (adică a diecezei romano-catolice a Transilvaniei cu sediul episcopal la Alba Iulia, vacant de mai bine de un secol).
