KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)
DRITTER TEIL. Entwicklung der Todes-Tanz- und Toten-Tanz-Motive in der lehrhaften Dichtung des Mittel-alters und in den Urtypen der Todes- und Toten-Legenden - ZWEITER ABSCHNITT. Grundformen der Todes- und Toten-Legenden
-257miseria corporis et animae (vgl. z. B. Brit. Mus. Bibl. Harleiana, cod. Harl. 3077, fol. 57 ff. saec. XIV.). Zur Ergänzung sollen noch folgende Handschriften erwähnt werden : Aus dem XII. Jahrhundert stammt die Hschr. Bibliothéque de Bordeaux, Nr. 11. nach einem Sermo de charitate von Augustinus fol. 64v : „Disputatio inter corpus et animam" : Seele und Körper dialogisieren noch während des Lebens. Inc. : C(orpus) Compar mea nobilis, Mihi semper utilis, Me precellens genere, Mihi donans vivere . . . A(nima) Si me nosti nobilem Tibi semper utilem . . . Expl : A(nima) Ad salubrem tendere Mecum finem nitere". fol. 64vo in derselben Hschr. : „De non timenda christianis morte corporea, pro eo quod justus ex fide vivit. Ut ait doctor eximius beatissimus Ciprianus : Ejus est mortem timere qui ad Christum nolit ire ... . Expl. : Dominus liberare dignetur qui cum Patre et Spiritu" etc. XIII. Jahrhundert : Bibl. Mazarine 980, fol. 81 : Altercatio inter corpus et animam. Inc. : „Corpus, tua questio caret ratione, / Cum infernum subeunt dampnate persone. .. Expl. : Tercium quod nescio quorum jungar choro. / Sed ut suis merear jungi Deum oro. Amen". (Fragment ; fol. 83vo folgt ein Vadomorigedicht.) XIV. Jahrhundert: Erfurt, Q. 118, fol. 147—149 (engl. Herkunft); Bibl. Monast. 0. S. B. Engelberg (Schweiz), cod. membr. 128 (6/16) anno 1323, fol. 90-92': Conflictus a. et c. Vs. 1 : „Noctis sub silentio tempore brumali. . . Vs. 344 : Bene possent divites nummos congregare". Wien, Nat. Bibl. cod. lat. 846, fol, 22a—51b ; Wien, cod. 883, fol. 54b —56a. XV. Jahrhundert : Bamberg, kgl. Bibl. cod. 110. Q. VI. 58, fol. 203-205; St. Gallen, Stiftsbibl. cod. 719, fol. 171 (Fragment); Stiftsbibl. Reun, cod. Nr. 5, Pp. fol. 198a— 206a : Disputalio sive conflictus corporis et animae. Inc.: „Ecce mundus moritur vicijs sepultus. . ." ; Wolfenbüttel, herzogl. Bibl. Augusteische Handschriften : cod. 2470. 38. 18. Aug. fol. 196': Visio Philiberti. Planctus anime exuto corpore. Inc. : „Noctis sub silentio Tempore brumali . . . ." etc., cod. 3203. 19. 26. 6. Aug. (anno 1431-1444) fol. 246—250' Disputatio corporis et anime post mortem hominis, fol. 250' „Cur mundus militat sub vana gloria, / Cuius proprietas est transitoria" etc., cod. 3365. 32. 4. Aug. fol. 14—20 : Colloquium anime cum corpore versibus conscriptum, cod. 3443. 41. 1. Aug. nach den Gesta Romanorum fol. 99—99': Carmen de mundi contemptu und fol. 100-107': Visio Fulberti, fol. 107'— 115'B. Bernhardi Clar. carmen de contemptu mundi anno 1441 ; l München, Bayer. Staatsbibl. clm. 23833, 2 cod lat. 3589, fol. 360, cod. lat. 3591, fol. 85: Inc. „Cum de praesentis exilii miseria" etc., fol. 110 (Philiberti ?) carmen : Inc. „Ecce mundus moritur vitiis sepultus, / Ordo rerum vertitur, cessat Christi cultus..." etc. (vgl. Serapeum Bd. XVI, 77), cod. lat. 4781, fol. 154b —160: Disputatio inter hominem et animam, 1 vgl. ed. Mabillon, S. 896—898 ; Chartula nostra. .. 2 vgl. über den Text im Danse Macabre-Band. cod. lat 3594, fol. 108, fol. 145 (Traktate von Joh. Gerson), fol. 211 : Inc. „Ecce mundus moritur . . . ." etc. ; Heidelberg, Univ. Bibl. cod. Pal. germ. Nr. 367, fol. 266c—287b 3 ; Trübner 1491 : Inc. „Nv hebe wir daz grusen . . . Expl. syne gnade sende" ; Heidelb. cod. Nr. 630 und (137) Salem. IX, 16; Donauesch ingen, cod. Nr. 101, fol. 9b —12; Nr. 123, fol. 49b ; Kirchenbibl. St. Marien in Danzig, cod. F. 171, fol. 232b : Contemptus mundi. Inc. „0 vos omnes qui transitis. .." Jammerruf des Toten mit deutscher Übersetzung, welche 1432 entstand ; hierauf folgt fol. 233 die Visio Phil., 4 vgl. die deutsche Übers, der Visio Phil, in der Danziger Hschr. Nr. 296, fol. 87 und Q. 67, fol. 160b ; Karlsruhe, 31. Cod. Pap. Germ. LXX1V (anno 1448) fol. 44'—45 (deutsch; Zimber'sche Hschr.); St. Gallen, cod. 397, fol. 44; cod. 1050; 197; 198; 887; 656 ; 386 ; im cod. St. Gallen. 883, fol. 468 : „Sunt tria quamvere quae faciunt mesaepe dolere..."(saec. XII.); Wien, Nat. Bibl. cod. lat. 3848, fol. 120b- 122b (Der Everymandialog „Quis es tu, quem video ?" wird als „Altercatio animae et corporis" betitelt), daselbst : cod. 4558. fol. 4b : Hexametri de certamine diaboli cum angelo de anima ; Leipzig, Univ. Bibl. Nr. 841, fol. 137a Visio Tundali, fol. 143b ; Conflictus Corporis et Anime. Inc. : „Noctis sub siíencio tempore brumali... Expl. fol. 146b mit einer Insultacio demonum aduersus animam. . . (rubro) Reclamabant demones et dicebant ei ... . dann : „Hec sunt verba dictatoris (rubro)..,." „Talia dum videram dormiens expaui ... Et me xpi manibus totum commendaui". Expl. confl. c. et a , fol. 122a —133b : Miracula ordinis Cysterciensis conscripta et depicta in monasterio Cellesancte marie in ambitu. Ordinis supradicti" ; Budapest, Széchenyi'sche Landesbibl. d. Ung. Nationalmus. cod. lat. 242, fol. lOv ff. „Noctis sub silentio tempore brumali . . ." mit 11 Illustrationen. Auf fol. lOv und 13a liegt die Leiche, eine in Leichentücher gewickelte volle Fleischfigur, noch auf einer Totenbahre, auf den übrigen Bildern aber schon im Grabe. Neben dem offenen Grabe steht die nackte Fleischfigur der Seele. Auf fol. 17v, 18v, 20a und 21a erscheinen Teufel, um die Seele in den Rachen des Höllendrachen zu stürzen. Der visionäre Mann wird fol. 10a schlafend dargestellt, während er am Schluss der Vision fol. 22a schon als Mönch gekleidet in ein Kloster aufgenommen wird. Hierauf folgen die Verse, welche dem hl. Bernhard zugeschrieben werden : fol. 22v —23a ; „Ecce mundus moritur . . . ." Dieser Text scheint in der Auffassung des Schreibers, noch zur Altercatio gehörig, die Vision abzuschliessen, denn auf fol. 21v steht noch die Aufschrift (rubro): Tunc evigilauit sompniator und auf fol. 23a folgt : Exhortatio sompniatoris bona : „Homo miser cogita, mors omne conpescit / Quid est ab initio quod morti none essit . . . Expl. fol. 23v : Sed ut suis merear iungi deum oro". Die Verse des Pseudo-Bernardus sind also ein an die Leser gerichteter Monolog des visionären Mannes ; 5 Engelberg, Klosterbibl. cod. 149, fol. 73—76 aus dem XVI. Jahrh. 6 Der Text der Altercatio nach Méril 7 soll mit den Abweichungen der Textausgabe bei Wright (= W) 8 ergänzt werden, insofern diese 3 vgl. bei Pfeiffer, altd. Übungsbuch S. 141—152. 4 vgl. die Ed. des Textes von A. Berting, APM. 4, S. 557 ff., die Handschr. stammt aus d. J. 1479. 5 vgl. Str. 86 ff. und Taf. VIII. Fig. 1-5. 6 vgl. die Literatur bei Kastner, Les danses des morts. Paris 1852, S. 11, Anm. 1.; E. du Méril, a. a. 0. S.217,Anm.3. 7 a. a. O. S. 217—230. 8 a. a. 0. S. 95-106.