Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)

II. HÁROM SZÓLAMBAN A LENGYEL ÉS MAGYAR MŰVÉSZETRŐL, MŰVÉSZETTÖRTÉNETRŐL ÉS TÖRTÉNELEMRŐL

0 „WSPÓLNĄ PODSTAWĘ KULTURY". POLITYKA 1 KULTURA W STOSUNKACH POLSKO-WĘGIERSKICH (1918-1939) Wraz z zakończeniem I wojny światowej sytuacja Polski, jak i Węgier, różniła się zasadniczo w porównaniu do stanu sprzed 1914 roku. Polacy odzyskali niepodległość i w kolejnych latach zdołali ją obronić. Ład wersalski oznaczał międzynarodowe uznanie tych starań. Dla Węgrów porządek powojenny stał się haniebną decyzją mocarstw, na mocy której państwowość węgierska przestała istnieć w swoim historycznym kształcie. Uprzywilejowana pozycja w monarchii austro-węgierskiej, która zapewniła Węgrom jeden z najbardziej pomyślnych okresów w ich historii, została zastąpiona małym państwem, pozbawionym zasobów naturalnych, otoczonym przez nieprzychylnie nastawionych sąsiadów i izolowanym na scenie międzynarodowej. Dla Polski ataki na Wersal były zarazem podważaniem jej państwowości. Dla Węgier rewizja ustaleń konferencji pokojowej, a konkretnie traktatu z Trianon (4 czerwca 1920), stała się podstawowym celem politycznym w całym okresie międzywojennym. Tak odmienny punkt wyjścia sprawił, że stosunki polsko-węgierskie w latach 1918-1939 nie były łatwe ani oczywiste. W relacjach z Węgrami musiała Polska uwzględniać stanowiska państw-sukcesorów Austro-Węgier i mieć przed oczami swoje interesy w regionie. Dla Węgier duże znaczenie stanowiło przełamanie izolacji międzynarodowej i zbudowanie trwałych sojuszy. Historycy dostrzegają na ogół dwa wyraźne etapy w rozwoju wzajemnych stosunków

1

. Lata 20. cechuje brak inicjatyw i współdziałania w sprawach zagranicznych. Polska umacniała sojusz z Rumunią, zależało jej też na relacjach z Czechosłowacją. Dodatkową trudność stanowiła polityka wobec mniejszości - kluczowa dla Węgrów - zabieganie o los rodaków pozostawionych poza granicami „małych" Węgier. Wielonarodowościowa Polska była ostrożna w podnoszeniu tej kwestii. Węgierskie pomysły przymierza z Polską (1920) nie spotkały się z entuzjazmem. Sytuacja zmieniła się w latach 30., a szczególnie w połowie dekady. Nastąpiły wtedy wizyty premierów obu krajów: Gyuli Gömbösa w Polsce (1934) i Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego na Węgrzech (1936). Do przyjazdu do Polski regenta Miklósa Horthyego doszło dopiero w lutym 1938 roku. Ścisła współpraca miała miejsce w czasie, gdy ważyły się losy Czechosłowacji i rysowała możliwość wspólnej granicy polsko-węgierskiej. O rozbieżnościach przesądzała natomiast przyjęta przez Węgry linia polityki proniemieckiej. Nadzieje rządów węgierskich na zbudowanie na tej podstawie sojuszu z Polską nie pokrywały się z celami Warszawy. Pomimo różnic w polityce zagranicznej istniały pola, na których współpraca przynosiła wymierne efekty. Do takich zaliczyć można politykę kulturalną. Projekt zacieśnienia kontaktów wiązał się z podjętą w latach 30. inicjatywą polityczną. Wieloletni minister do spraw oświaty i wyznań hrabia Kuno Klebelsberg, twórca nowoczesnego szkolnictwa na Węgrzech, był także autorem programu współpracy międzynarodowej w dziedzinie nauki. Używając jego własnych słów, traktował on „ministerstwo kultury jak ministerstwo obrony narodowej"

2

. Starając się o symbolicznych nawet sojuszników za granicą, nawiązano szeroką współpracę kulturalną z ugrofińskimi „bratankami" Węgier - Finlandią i Estonią. W ten program kulturowy wpisały się także relacje z Polską. Podczas swojej wizyty w Warszawie w 1930 roku Klebelsberg wystąpił z inicjatywą zbliżenia kulturalnego między Polską a Węgrami. Powstał wtedy projekt utworzenia w Warszawie Instytutu Węgierskiego. Plan ten doczekał się realizacji na mocy podpisanej w październiku 1934 roku dwustronnej umowy kulturalnej. Instytut otwarto rok później, w czasie wizyty historyka Bálinta Hamana, następcy Klebelsberga na stanowisku ministra. Instytut Polski w Budapeszcie rozpoczął działalność w 1939 roku. Kontakty te stały się okazją do wielu deklaracji o wzajemnej przyjaźni. Wyliczano historyczne związki i podobieństwa kultur obu narodów, Węgrzy podkreślali zagrożenie ze Wschodu i konieczność wspólnej obrony kultury zachodniej.