Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)

I. PÁRBESZÉD FEKETE-FEHÉRBEN - Bakos Katalin, Anna Manicka: Valami történik közöttünk. Szubjektív előszó a Párbeszéd fekete-fehérben. Lengyel és magyar grafika

i do nich. Powstanie zostało krwawo stłumione przy wsparciu cara rosyjskiego i zostało okupione okrutnym terrorem. Po czasach otwartej dyktatury, biernego oporu i odnawiających się rozgrywek politycznych w roku 1867 podpisano ugodę, co oznaczało powstanie państwa dualistycznego, monarchii austro-węgierskiej. Urzeczywistnienie względnej samodzielności i częściowa realizacja reform zapoczątkowały proces rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Na Węgrzech 15 marca obchodzimy rocznicę powstania 1848 roku. Powieść Ferenca Molnára, która ukazała się w 1907 roku, przedstawia już zupełnie inny świat, Budapeszt początku XX wieku. Swój sukces zawdzięcza jednak temu, iż uchwyciła uniwersalny sens dzieciństwa. Na Węgrzech nie należą do kanonu lektur, ale są dość popularne i chętnie czytane powieści Faraon Bolesława Prusa i Quo vadis? Henryka Sienkiewicza. Na deskach teatrów węgierskich spośród autorów polskich goszczą przede wszystkim utwory Sławomira Mrożka. Jego sztuki są wciąż grane, gdyż zespalają komizm, groteskę i absurd, ukazując bliski węgierskiemu widzowi świat doznań. AM: Poza tym, jeśli chodzi o okres XX-lecia międzywojennego, czytałam powieści Magdy Szabó. Abigél czytałam jak należy, jako nastolatka, a potem widziałam film, bardzo mi się podobał, i to stamtąd może nie tyle dowiedziałam się, co zapamiętałam na całe życie, że Węgry podczas II wojny światowej należały do państw osi, to znaczy popierały Niemcy Hitlera; że po I wojnie nastąpił rozpad wielkich imperiów, upadły Austro-Węgry i stąd Gina Vitay w jednej ze scen ma położyć kwiaty przy pomniku Cierpiącej Hungarii i że ten pomnik ma postać okaleczonego kobiecego torsu, ponieważ symbolizuje pozbawienie Węgier części dawnych ziem. A tam, na pomniku antyfaszystowska ulotka! Cóż więcej, dzięki Abigél zapamiętałam, że Węgry były w przeważającej większości krajem protestanckim (pensja Matuli w Arkodzie jest kalwińska). KB: Węgry, jako członek monarchii austro-węgierskiej, przystąpiły do I wojny światowej po stronie Niemców. Przegrana wojna, ilość przelanej krwi same w sobie wywołały wielką traumę, co jeszcze pogorszyła utrata dwóch trzecich terytorium kraju. Określający bardzo surowe dla Węgier warunki układ pokojowy został podpisany w wersalskim pałacu Trianon, dlatego słowo „Trianon" stało się symbolem. Kraj utracił kopalnie, koleje łączące ze sobą od zewnątrz wiodące promieniście linie kolejowe i ważne centra przemysłowe. Oderwano kolebki kultury węgierskiej, takie jak Kassa (Koszyce, obecnie na Słowacji), Kolozsvár (obecnie Cluj w Rumunii), Nagyvárad (obecnie Oradea w Rumunii), czy Újvidék (obecnie Nowy Sad w Serbii i Czarnogórze). Poza tymi stratami do frustracji i żałoby niemal nie do uciszenia doprowadziło to, ze granice często nie były wytyczane wzdłuż etnicznych linii podziału. Ludzie zmuszeni byli tłumnie uciekać, doszło do ogromnych wysiedleń i przesiedleń. To wszystko pociągnęło za sobą bardzo głębokie skutki. Mało kto kwestionował sens przystąpienia Węgier do II wojny światowej, słuszność ataku na Związek Radziecki, gdyż naród miał nadzieję na odzyskanie utraconych części kraju, walcząc jako sojusznik Niemiec. Do końca wierna Niemcom część dowództwa armii przeszkodziła planowanemu przez Miklósa Horthyego wyjściu z wojny, wspomagając tym samym zorganizowanie niemieckiej okupacji w 1944 roku. Nielicznym, ale niezwykle odważnym i zdesperowanym działaczom ruchu oporu stawia pomnik powieść Magdy Szabó. Istotną różnicę stanowi rola wiary protestanckiej na Węgrzech w porównaniu z określaną zdecydowanie przez katolicyzm kulturą polską. Reformacja rozprzestrzeniła się u nas szybko i w szerokich kręgach, ale bardzo silna była też kontrreformacja, skutecznie wspierana przez dynastię Habsburgów, dlatego proporcje się zmieniły na korzyść katolicyzmu. Debreczyn, miasto rodzinne Magdy Szabó, pozostało jednym z ważnych centrów reformacji. AM: Zawsze mnie to bawiło, jak na przykład jakieś niemieckie albo francuskie muzeum pisało do nas z prośbą o przeprowadzenie kwerendy na temat traumy po I wojnie światowej w polskiej sztuce. Że niby cała Europa przeżyła szok po tym, jak zginęły tysiące żołnierzy, że okopy, ze gazy bojowe, a potem - kaleki na ulicach, ludzie świętują na zgliszczach, wielkie mocarstwa w gruzach, w Rosji rewolucja i tak dalej. Zmierzch bogów i ogólny Untergang des