Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)

III. KATALÓGUS - 1. VÁROS. TÖMEG. GÉP. A MODERNIZMUS ARCAI - - Ember a városban

i Na motorowerze

. Idealnym wyborem było zlecenie Pálowi Molnárowi-C. wykonania ilustracji do cyklu wierszy Lőrinca Szabó: Od rana do wieczora. Pamiątka z podróży lotniczej. Ważnym uczestnikiem miejskiej kroniki Molnára-C. jest nowoczesna, wyemancypowana kobieta. Wielokrotnie opracowywany motyw wyglądającej przez okno postaci kobiecej jest pełen wewnętrznego liryzmu, jednak artysta ujmuje swój obiekt przeważnie tylko od zewnątrz, z ironią i nieraz z nutką frywolności. W tym samym czasie temat roli kobiety w nowoczesnym świecie podejmowały ilustracje Dezső Faya do tomu nowel Szef i Bohuniczky Kobiety i Lajosa Kozmy do tomiku wierszy Sophie Török Kobieta w fotelu oraz drzeworyty i rysunki Anny Bartoniek. Książka Ilustracje książkowe László Reitera obrazuje symboliczne antynomie między tym, co tradycyjne, a tym co nowoczesne, podejmuje także temat jednostki i jej ról społecznych. Marcell Vértes, świetny ilustrator pierwszej dekady XX wieku i twórca wybitnych plakatów, po podjęciu decyzji o emigracji w roku 1919 kontynuował swoją działalność najpierw w Wiedniu, potem w Paryżu. W roku 1924 paryskie wydawnictwo Pellet wydało jego tekę „Dancing", którą w roku 1925 przedstawił budapeszteńskiej publiczności w Muzeum Ernsta. Widowiskowe, kolorowe litografie z tej teki, takie jak Orkiestra z tancerzem czy Tańczący z saksofonistą, swoiste kroniki nocnego życia Paryża, kontynuują dziedzictwo Toulouse-Lautreca. Scenki rodzajowe Vértesa tryskają poczuciem humoru, umiłowaniem życia i tak dla niego charakterystyczną wrażliwością erotyczną. Czasem w jego celnie i z humorem ukazywanych przedstawieniach postaci pojawia się jednak nuta krytyczna. Ironia artysty uświadamia nam, że elegancja i lekkość skrywają niekiedy prymitywne wyuzdanie. Słynny paryski bar „Jockey" stanowi temat miedziorytu Gyuli Zilzera. Również w tej pracy autor sugeruje coś więcej ponad radość odbierania rytmu, muzyki i blasku. Owa dwoistość właściwa obu artystom, zarówno Vértesowi jak i Zilzerowi - intymna, dogłębna znajomość dobrze znanej, bliskiej i lubianej grupy społecznej oraz jej krytyczne przedstawianie, a więc podziw, a zarazem groteskowa parodia nowoczesnego piękna - przynoszą w efekcie wewnętrzne napięcie i emocje. Artystą, który często i chętnie podejmował temat życia robotników, był Gyula Derkovits, wybitna postać węgierskiej sztuki okresu międzywojennego. W swojej twórczości jednakowe znaczenie przypisywał malarstwu, rysunkowi i grafice. Derkovits obrazował codzienność życia na przedmieściach, trudy pracy fizycznej, utrzymania rodziny i zapewnienia warunków przeżycia, obrazy rozpaczy i buntu. Jest to jednocześnie jego własny świat, gdyż artysta ten pochodził z rodziny robotniczej. Dlatego niezwykle wyraziste i w pełni autentyczne prace Derkovítsa z jednej strony obrazują liryczne uczucia i emocje, a z drugiej jest w nich współczucie i - ostra krytyka. Derkovits wyławia swoje tematy z ogólnodostępnej rzeczywistości, nie rezygnując z poszukiwań formalnych, grawitujących ku abstrakcji, która jest dlań podstawowym środkiem wyrazu. Wykonana techniką suchej igły, niewielka praca Nieznany żołnierz dzięki technice montażu scala w sobie całą panoramę społeczną. Postaci żebrzących czy tez handlujących na straganie kalek wojennych stanowiły typowe obrazki społeczne miast europejskich po I wojnie światowej. W drapieżnych, wręcz satyrycznych, grafikach Georga Grosza - dobrze znanego węgierskim lewicującym artystom - stały się one symbolem katastrofy, upadku i skazania ofiar wojny na łaskę losu. W pracy Derkovitsa noszący czarne okulary sprzedawca gazet stoi przed narodowym pomnikiem bohaterów. Ostro wycięte figury jeźdźców przywołują postaci Pomnika Milenijnego z Placu Bohaterów w BudaGyula Derkovits, Nieznany żotnierz / Ismeretlen katona I Unknown Soldier, 1930, 1/64