Brodarics-emlékkönyv. Egy különleges pártváltás a mohácsi csata után (Budapest, 2011)

Summary / Zusammenfassung

Niezwykła zmiana stronnictwa po klęsce pod Mohaczem

Rozdział II, podobnie podzielony na pięć części, ukazuje sylwetkę autora listu. Najpierw poznajemy Brodaricsa historiografa (II/1). Jego lacińskojęzyczne dzieło o klęsce pod Mohaczem, wydane drukiem w kwietniu 1527 r. w Krakowie, należy do największych osiągnięć humanistycznej historiografii Europy Środkowej, i jest to zarazem najbardziej wiarygodne źródło na temat bitwy. List pożegnalny jest pierwszym konkretnym i decydującym dowodem na to, iż opis bitwy pod Mohaczem powstał w lutym lub marcu 1527 r. w odpowiedzi na łacińską mowę sławnego humanisty wiedeńskiego Johannesa Cuspinianusa (1473—1529), napisaną pod sam koniec 1526 r. (Węgierskie tłumaczenie obu źródeł znajduje się w niniejszym tomie |III/5—6], podobnie jak dokumentów ukazujących przesłanki zmiany stronnictwa przez Brodaricsa i reakcje na nią |III/7]). Dwa najbardziej obszerne podrozdziały monografii (II/2—3) analizują teoretyczno-moralnc oraz praktyczne, osobiste przyczyny zmiany stronnictwa, wśród których decydującą rolę miały zarówno szczera odpowiedzialność za trwanie ojczyzny w pokoju, jak i wykorzystujące narzędzia propagandy politycznej samousprawiedliwienic oraz fakt, iż biskup czul się pominięty na preszburskim dworze królowej Marii Habsburg. Jednak postawę Brodaricsa, który pochodząc z drobnej szlachty wszedł do szeregu największych dostojników kościelnych i państwowych, można uważać za niezwykłą, ponieważ w chaotycznym okresie po 1526 r. zmienił on władcę tylko jeden jedyny raz, a od wiosny 1527 r. do śmierci pod koniec 1539 r. jako dyplomata Jana I Zapolyi z całych sil dążył do jak najszybszego zakończenia konfliktu zbrojnego pomiędzy władcami, oraz do przywrócenia pokoju na podzielonych Węgrzech (szczegółowo opisuje to zagadnienie rozdział II/4). Słynny pokój waradyński zawarty 24 lutego między dwoma królami Węgier nazwać można wręcz niezwykłym „politycznym dziełem życia” biskupa. Ponadto, kariera Istvána Brodaricsa udowadnia, że nawet w przełomowym i pełnym kontrowersji okresie historycznym można uczciwie uprawiać politykę (II/5). Węgierski dyplomata bowiem nie tylko dlatego był niezwykłą osobowością, że zapowiedział zmianę stronnictwa, otwarcie przyznał się do niej i podał jej przyczyny, lecz jest on jedynym politykiem epoki, o którym dziś wiemy, że ów krok nawet później skłaniał go do refleksji...

Wydawcy źródła nie omieszkali także omówić korespondecji biskupa humanisty obejmującej kilkaset listów (III/l). List, o którym mowa, stanowi jedną z jej najciekawszych pozycji. Wydanie zamyka obszerny wykaz najważniejszych źródeł oraz literatury dotyczących epoki, bitwy pod Mohaczem oraz życia Istvána Brodaricsa (I\r/1 —2). Na zakończenie należy podkreślić, że list pożegnalny ma niezwykłą wartość nie tylko dla historiografii węgierskiej. Zawarte w nim pierwszorzędne informacje o kandydaturze do tronu węgierskiego Ferdynanda Habsburga czynią go znakomitym źródłem dla historiografii austriackiej, pochodzenie Brodaricsa z zamieszkałej w większości przez Chorwatów Sławonii dla historii chorwackiej, ścisłe kontakty humanisty z Polakami oraz krakowskie wydanie opisu bitwy pod Mohaczem dla nauki polskiej, miejsce powstania listu zaś dla historii słowackiej, słowem, jest to cenny dokument dla kultury wielu krajów Europy Środkowej.