Brodarics-emlékkönyv. Egy különleges pártváltás a mohácsi csata után (Budapest, 2011)

Summary / Zusammenfassung

KSIĘGA PAMIĄTKOWA ISTVÄNA BRODARICSA

Księga pamiątkowa Istvána Brodaricsa Niezwykła zmiana stronnictwa po klęsce pod Mohaczem List pożegnalny biskupa srijemskiego Istvána Brodaricsa do króla Ferdynanda I

(Dévény, 18 marca 1527 r.)

W 1877 r. Muzeum Narodowe w Budapeszcie otrzymało ofertę sprzedaży niezwykłego dokumentu historycznego z Niemiec. Był to list pożegnalny słynnego humanisty, dostojnika Kościoła i polityka, Istvána Brodaricsa (Stephanus Brodericus, Stefan Brodarić, ur. 1480?, zm. 1539), biskupa srijemskiego (1526—1537), później biskupa Vácu (1537—1539) do Ferdynanda Habsburga, króla Węgier w latach 1526—1564. Biskup napisał go 18 marca 1527 w naddunajskim zamku Dévény (dzisiaj Devin, Słowacja). Na pięciu gęsto zapisanych stronicach niesłychanie szczegółowo i szczerze wymienił w nim wszystkie przyczyny przejścia do stronnictwa króla węgierskiego Jana I Zapolyi (János Szapolyai) (1526—1540). Muzeum nie kupiło tego źródła z powodu wysokiej ceny, więc przez długi czas uważano je za zaginione.

Łaciński dokument odnalazł się na Węgrzech pod koniec 2009 r. Doceniło go dopiero Węgierskie Archiwum Narodowe, które w 2010 kupiło go za kolosalną sumę 3 min forintów. Niezwykle cenne z kilku powodów źródło, które uznać można za skarb narodowy Węgier, ukazuje się po raz pierwszy w niniejszym tomie, i to w trzech wersjach: jako faksymile (w rozdz. III/2), w transkrypcji (rozdz. III/3), oraz w węgierskim tłumaczeniu (rozdz. III/4).

List pożegnalny biskupa Brodaricsa jest podstawowym tekstem źródłowym zarówno dla historii polityki i literatury Węgier, jak i dla historiografii humanistycznej. W umieszczonym na wstępie tomu małej monografii starszy współpracownik naukowy Instytutu Historii Węgierskiej Akademii Nauk, historyk Géza Pálffy oraz adiunkt Uniwersytetu w Szegedzie, literaturoznawca Péter Kasza ukazują wielorakie znaczenie źródła. Pięć części rozdziału I przedstawia tło historyczne, w którym powstał ów dokument. Tak więc najpierw czytamy o klęsce pod Mohaczem (29 sierpnia 1526 r.; rozdz. 1/1), którą list nazywa „niefortunnym i fatalnym starciem”, później ukazuje się przed nami cały przebieg wydarzeń, który w latach 1526—1527 doprowadził do wyboru dwóch legalnych władców Królestwa Węgierskiego — Jana I i Ferdynanda I (rozdz. 1/2). Ponieważ żaden z królów nie był w stanie trwale osłabić potęgi drugiego, ich konflikt zbrojny wiosną 1527 r. rozpoczął blisko piętnastoletnią, niszczącą wojnę domową, w której — w zależności od aktualnej sytuacji wojennej, układu sil politycznych i własnych interesów — politycy, szlachta i miasta często przechodzili z jednej strony na drugą (rozdz. 1/3). Mimo ciągłych zmian stronnictw oraz tureckiego wasalstwa Zapolyi (1528) obaj władcy rozbudowali własne rządy i administrację państwową, co w historii węgierskiej uchodzi za niepowtarzalne zjawisko (rozdz. 1/4). Sytuację tę zmieniło dopiero zajęcie Budy przez Turków w 1541 r. i w następstwie rozpad późnośredniowiecznych Węgier na trzy części (rozdział 1/5). W liście pożegnalnym z marca 1527 r. mowa o wszystkich ważnych problemach epoki, dlatego słusznie można go zaliczyć do zasadniczych źródeł węgierskiej historii.

152