Katolikus gimnázium, Miskolc, 1895, A gimnázium története

54

f) Legendis Autoribus idem, quod Latinitati, tempus est adtributum, et per totum Gymnasii decursum observandum. Quod si liber ante tempus legendo absolveretur, illi forent Auto- res resummendi, qui Jurenes prae ceteris delectabant. Ad imitationem tamen Scriptores non nisi ex aetate aurea, lique pauci, suo quisqne in genere principes proponantur.

In concinnandis Thematis brevioribus jam in Grammatica exercebantur Adolescentes, fuitque iisdem Periodologia etiam explanata, a cujus repetitione ducetur isthic styli formandi initium ; gradus inde fiet ad praecepta Eloquentiae Romanae ; jungentur excerpta quaedam ex Horatio Tursellino de particulis Latinae Orationis; subinde tropi et figurae explicabuntur ; tum proponentur Oratiunculae quaedam, Sermonesque breviores, quales in negotiis publicis crebrius usu veniunt: Epistolae item, Narrationes, Libelli supplices, Alloquia, ac plora hujus generis commodo auditorum aliquando futura scriptionis themata, adferentur deniqne varia Soluti, et Ligati Styli genera, ostendeturque discrimen intercedens.

Exercita formandi Styli tres in Classes tribuuntur:

a) Quaedam erunt Extemporalia, uti traductiones e Lingua Latina in Gentilitiam, et contra Codicilli, Epistolia, Narrationes, Responsa, et similia saepe occurentia opuscula, quae teste usu non admittunt Imgam commentationem. Haec ubi ad censuram revocata, correctaque fuerint, domi nitide describentur, et dum publica profectus experimenta instituentur, in testimonium dilingentiae exhibebuntur.

b) Exercitiis Hebdomadariis materiem praebere possunt primo: argumenta studiorum et tribus Naturae regnis, ex Historia, Geographia, aliisque Disciplinis desumpta, et epistolis, descriptionibus, narrationibusque comprehendenda. Secundo : cerimoniae, salutationes, alloquia, sermonesque in congressibus publicis, electionibus, et comitiis pro re nata occurrentes. Utro- bique locum imprimis habebit sobria, nec unquam satis commendanda illustrum ex Antore locorum imitatio; cujus ratio in en maxime eons'stet, ut expendatur, quid Autor primo loco dicat, quid secundo ? quibusve ututur argumentis, et senlentits ? unde ea deducat, et quemadmodum informet, ostendat, illustret? quas animi incitationes, et quonam artificio, quem soler- ter moveat? quae sit structura verborum, quae partium singularum commissurae ? quis gradus, et incrementa rationum ? non ut Tirones iisdem utantur, sed ut propositum thema ad illud quasi exemplar effingant. Dandis, discutiendisque exercitationibus toto biennio impendetur pars aliqua sabba'i; quae subinde venustius descriptae in publicum producentur, dum Provincialis studiorum Director Scholas recognoscit, aut semestria de more instituuntur lentainenta. Scribendi argumentum inter alia praebere possunt res quoque studiorum, et illae, quae jam in superioribus fuerunt recensitae.

c) Exercitia Menstrua celeris prolixiora in excerpendis Autorum locis, et peculiaribus quibusdam elocutionibus consistunt, ac nonnunqunm liberae Discipulorum voluntati, ut nimirum suum sequi ingenium possint, relinquentur.

d) Erunt, qui graviorem quandam Orationem, aut Poema moliantur, et audeant in Panegyricis, vel Eucharisticis, Genethliacis, Epithalamiis, aut Funeralibus periculum facere, suasque vires exeicere. Haec sunt Extraordinaria eorum exercitia, qui ceteros inter excellunt, et ultra commune studium percurrere gestiunt. Hisce, adjuvandis Magistri promptos se, et alacres offerent; compositionem styli destinato tempore revidebunt, et corrigent: raro tamen totum Exercitium dictabunt, sed unicuique suorum n cessitatem imponent opus suum emendandi, et castigandi ; quod deinde nitido charactere in Libellum referent.

Exercitatio Declamatoria, quae vocem et vultum, totiusque corporis motum ac habitum eloquentem facit, dici vix potest, quantum adferat momentum ad Juventutis cumprimis nobilioris educationem. Paucis enim a natura datum est. ut proprio marté publicis in conventibns dicere ad concionem audeant, plerisque ingens adhibenda est opera, ut metum ab indole insitum, et vitio educationis quodam modo ingeneratum reprimant, qui etiam promptissimos quosque adultos non raro conturbat. Quam ampla vero in publicis Tribunalibus, Comitatuum Consessibus, aut ipsis etiam Regni Comitiis semet offerat occasio, sensa animi prompte expediteque proferendi, quis est, qui nesciat? Exercitationis hujus occasio erit multiplex, sive dum clara voce legitur Autor, aut singulares orationis periodi voce et gestu rei conveniente de memoria depromuntur, sive cum Juvenes lucubrationes suas Latinas, aut Hungaricas, in quibus peculiaris industria et styli nitor elucet in praemium diligentiae publice recitare volent, sive dum ante, vel post solennia tentamina Convenas adloquentur, sive dum Hospites illustriores ad domicilium Musarum invisentes salutabunt, sive dum Candidati ad Classem altiorem festa in pompa promoventur, sive dum in aliis temporum, locorumque adjunctis perorandum est, non erit sine fructu, si annus Scholaris Oratione soluta, ligataque concludatur.

Quaenam huc redundet utilitas ex institutione Logicae, quisque facile perspiciet, si consideret, in decursu Gymnasii ejusmodi oportere tractari Studia, quae rectum omnino rationis usum deposcunt. Ita enim sunt a natura comparata, ut nemo in iis cum Iructu versari possit, nisi ante ad rite ordinandas cogitationes informetur. Igitur statim principio proponenda erit