Zalai Múzeum 11. Kereszténység Pannóniában az első évezredben (Zalaegerszeg, 2002)
Bratož, Rajko: Der Bischoff Victorinus und die Kirchengemeinde von Poetovio [2. Hälfte des 3. Jahrhunderts]
Der Bischof Victorinus und die Kirchengemeinde von Poetovio 17 uacantes). Zur Frage der begiiterten Christen vgl. SCHÀFKE, Friihchristlicher Widerstand (wie in Anm. 14), 550556. 53 In Apocalypsin 1,8 (D. 56,15: ...omnibus paenitentiam de-nuntiat, omnibus iudicium adnuntiat); In Apocalypsin 3,3 (D. 62, 13,18-19: ...tempus est paenitentiae... huius<modi> homines de magno excidio ad magnam redeant paenitentiam, non solum sibi utiles esse, sed multis prodesse prosunt. ..). ->4 In Apocalypsin 2,3 (D. 58: ...uiros qui fortes sunt in fide et non expauescunt persecutionem). '5 fa Apocalypsin 1,8 (D. 56, 11-12: ...qui humiliter instructi in fide fortiter perseuerant.); In Apocalypsin 3,2 (D. 60/62: ...conuersatio electionis optimae, consuetudo sanctorum <declaratur, horum scilicet qui humiles in saeculo et rusticani in scripturis et fidem immobiliter tenent nee omnino ullo casu timefacti retrahuntur a fide... qui perseuerauerit, tantam nobilitatem in ecclesia consequetur). 56 In Apocalypsin 4,5 (D. 70,15: ecclesia catholica). Dieser Ausdruck, der die Universalitàt und die Anspriiche der jungen Kirche widerspiegelt, war in der Zeit vor Konstantin nur selten im Gebrauch (vgl. BRATOZ, // cristianesimo, 325 57 In Apocalypsin 1,1 (D. 46,16). Vgl. die Terminologie bei CYPRIANUS, De unitate ecclesiae 23 (PL 4, 517B:...una Ecclesia ejus [se. Christi], et fides una, et plebs una...); Epist. 66,5 (PL 4, 5\lB:...fratres...popidus... plebs); vgl. Histoire du christianisme des origines r nos jours II (Naissance d'une chrétienté [250-430], éd. Ch. et L. PIETRI, 1995, 53). 58 In Apocalypsin 1,1; 2,4; 3,3; 4,1 (D. 46,16; 58,1 und 60,6; 62,8; 64,20). Vgl. TERTULLIANUS, Apologeticum 46,14 (CCSL 1, 162: Christianus et extra fidelis uoeatur). 59 In Apocalypsin 5,2 (D. 76,28). 60 In Apocalypsin 1,4 (D. 48,4); der Ausdruck erinnert an die Hieronymus' Bezeichnung der Asketengruppe von Aquileia als chorus beatorum (Chronica a. 374; Hg. R. HELM, 247). Der Ausdruck sancti taucht an drei Stellen auf (In Apocalypsin 1,5; 2,3; 3,1 [D. 52,10; 58; 60]). Er steht immer in Pluralform als die Bezeichnung fur die Gemeinschaft der Glâubigen auf der Erde. Vgl. auch DULAEY, Victorin I, 252; II, 125. 61 In Apocalypsin 2,2; 3,1; 3,2 (D. 58; 60); vgl. M. ROTHENHÀUSLER, Conversio morum, RAC 3, 1957, 422 ff. 62 In Apocalypsin 2,1; 3,1; 3,2; 3,3 (D. 56,8; 60; 62). 63 In Apocalypsin 2,1; 2,2; 2,3; 2,4; 3,1; 3,2; 3,3 (D. 56,7; 58;60; 62). 64 Die schlechten Christen sind als proni... ad illicitias permissiones (In Apocalypsin 2,3 [D. 58,3]), incredibiles (In Apocalypsin 3,3 [D. 62,8]), als populus contumax (In Apocalypsin 15 [D. 112,3]), als impii, peccatores etvarii generis commissores (In Apocalypsin 20,2 [D. 116,20]) bezeichnet. 65 PL Suppl. 1, 655-668 (bzw. CH. TURNER, An exegetical Fragment of the third century, The Journal of Theological Studies 5, 1904, 218-241). In der Schrift sind die Leute in die folgenden Gruppén gegliedert: (c. 14; PL Suppl. 1, 664): iusti, peccatores, impii; (c. 19; ebenda, 667): Nunc enim tria genera hominum sunt, impiroum, peccatorum, sanctorum. Zur Schrift und zur Frage seiner Verwandtschaft mit den Ideen Victorins vgl. kurz BRATOZ, // cristianesimo, 285 f Anm. 57 und DULAEY, Victorin I, 43 f. 66 In Apocalypsin 11,1 (D. 92,8-94,18, mit Kommentár auf S. 186 f.); vgl. BRATOZ, // cristianesimo, 326 f. "' In Apocalypsin 3,2 (D. 60: ...fidem immobiliter tenent nee omnino ullo casu timefacti retrahuntur a fide). Vgl. 68 In Apocalypsin 1,4 (D. 50,9-13: das Schwert als Symbol der Gerichtsgewalt); In Apocalypsin 3,3 in 4,2 (D. 62,2021 und 66,15: der Thron als Symbol des Urteils); 5,2 (D. 76,18-22: allgemeine Definition des Testaments); 5,2 (D. 76,32: mandata). Vgl. weiter die Ausdriicke testimonia, testis, tribunal (DULAEY, Victorin II, 193 f). 69 In Apocalypsin 1,7 (D. 52,4: uexillatio); 12,3 (D. 100,5: sub machina Antichristi). 70 Vgl. Anm. 55 und 67. Aus dem Militârleben stammt das Sinnbild des Schwertes in In Apocalypsin 1,4 (D. 50,1213 : Gladius enim militem armat, gladius hostem interfecit, gladius desertorem punit). Auch die Wortverbindung super baptismum suum stabiliter constitisse (In Apocalypsin 21,4 [D. 120]) grundét auf einer Metapher aus dem Militârleben (stare, statio als die Wache; vgl. DULAEY, Victorin II, 125 Anm. 228). Die Metapher aus dem Militârleben waren bei den friihen christlichen Schriftstellern recht hâufig (vgl. DULAEY, Victorin I, 253; II, 125 Anm. 228). Auch auf der lokalen Ebene kann man die Anwesenheit des militàrischen Elements in Poetovio feststellen. So sollte zur Zeit Victorins in der Stadt die Erinnerung auf den ehemaligen Legionslager (bis 100) noch immer lebendig sein, ebenso war das Militàrelement wegen der wichtigen strategischen Lage Poetovios in damaligen von vielen Kriegsereignissen angezeichneten Zeiten immer bedeutender (vgl. MIKL CURK, Ptuj svetega Viktorina [wie in Anm. 10], 6; B. SARIA, Poetovio, #£21, 1951, 1174). 71 In Apocalypsin 6,1 (D. 78,12-13: Ceteri très equi, <bella>, famem et pestilentiam... Dominus ... significat); 6,2-3 (D. 80: Equus autem nigerfamem significat... Equus rufus... bella sunt... Equus autem pall idus ... mors. Haec eadem quoque inter ceteras clades praedicauerat Dominus: uenturas pestes et mortalitates). Vgl. BRATOZ, // cristianesimo, 328 f. 72 Vgl. A. MÓCSY, Pannónia, RE Suppl. IX, 1962, 565-570; DERS., Pannónia and Upper Moesia, London 1974, 205212; DENS., Pannonién und die Soldatenkaiser, ANRW 11,6, 1977, 557-582; J. FITZ, Das Jahrhundert der Pannonier (193-284), Budapest 1982, 63 ff. 73 Vgl. P. Kos, The Monetary Circulation in the Southeastern Alpine Region ca. 300 ВС - AD WOO (Simla 24, Ljubljana 1986, 129 f; J. SASEL, Opera selecta (Situla 30), Ljubljana 1992, 360-378; L. DE BLOIS, The Policy of the Emperor Gallienus, Leiden 1976, 4 f. 74 EUSEBIUS (HIERONYMUS), Chronica a. 263 (Hg. R. HELM,