Zalai Múzeum 11. Kereszténység Pannóniában az első évezredben (Zalaegerszeg, 2002)
Bratož, Rajko: Der Bischoff Victorinus und die Kirchengemeinde von Poetovio [2. Hälfte des 3. Jahrhunderts]
16 Bratoz, Rajkó offensichtlich noch bestehenden Sonnekult die folgenden westlichen Autoren: PATRÍCIUS, Confessio 60 (SC 249, 130: Nam sol iste quern uidemus <ipso> iubentepropter nos cotidie oritur, sed numquam regnabit neque permanebit splendor eius, sed et omnes qui adorant eum in роеnam miseri male deuenient; nos autem, qui credimus et adoramus solem uerum Christum, qui numquam interibit...); LEO MAGNUS, Tractatus 27, 4 (CCSL 138, 135: De talibus institutis etiam ilia generatur impietas, ut sol in inchoatione diurnae lucis exsurgens a quibusdam insipientioribus de locis eminentioribus adoretur; quod nonnulli etiam Christiani adeo se religiose facere putant, ut priusquam ad beati Petri apostoli basilicam... perueniant, superatis gradibus quibus ad suggestum areae superiors ascenditur, conuerso corpore ad nascentem se solem reflectant, et curuatis ceruicibus in honorem se splendidi orbis inclinent. Quod fieri partim ignorantiae uitio, partim paganitatis spiritu...); CAESARIUS ARELATENSIS, Sermo 180,2 (CCSL 104, 731: ...noster sol iustitiae et ueritatis Christus: non iste sol qui adoratur a paganis et Manichaeis... sed ille alius cuius ueritate anima humana inlustratur, ad quern gaudent angeli...). BRATOZ, // cristianesimo Aquileiese, 326-328; DULAEY, Victorin I, 349; 356 ff. Nur im Fall von Leo dem GroBen ist die Bekanntschaft mit den Schriften Victorins nicht gesichert. Diesen Schriftsteller verbindet mit Victorinus nur die Wortverbindung debitum mortis (In Apocalypsin 12.1 [D. 100, 9]; vgl. LEO, Sermo 49,3 (CCSL 138 A, 288, 77). In Apocalypsin 1,8 (D. 56, 6-7: ...ad eos qui locis crudelibus inhabitant inter persecutors et perseuerant esse fidèles.); In Apocalypsin 2,3 (D. 58,1-2: ... uiros qui fortes sunt in fide et non expauescunt persecutionem...); In Apocalypsin 3,2 (D. 60,2-4: qui... nee omnino ullo casu timefacti retrahuntur a fide); In Apocalypsin 10,3 (D. 92,4-5: perseuerantibus in mandatis per passiones...); In Apocalypsin 12,5 (D. 102,3: uindictam de persecutoribus)\ In Apocalypsin 13,3 (D. 106,5-6: persecutoribus Christi...persecutors); In Apocalypsin 14,2 (D. 110,4: passiones sanctorum). Zur Victorins Einstellung zum römischen Staat, die radikal negativ war (âhnlich wie bei Hippolytus, Tertullianus und Cyprianus, anders als bei Origenes), vgl. BRATOZ, // cristianesimo, 318 f. Der Chiliasmus Victorins (zwar "candide et non militant") stellte in Verbindung mit der fundamentalistischen Gesinnung der verfolgten Kirche DULAEY, Victorin. I, 266. Zur komplizierten Frage der Stellungnahme der Christen zu dem Staat vgl. zuletzt J. LEHNEN, Zwischen Abkehr und Hinwendung. ÀuBerungen christiicher Autoren des 2. und 3. Jahrhunderts zu Staat und Herrscher, in: R. VON HAEHLING, Rom und das himmlische Jerusalem, Darmstadt 2000, 1-28 (der Autor luBt Victorinus aus der Abhandlung aus); vgl. auch GUYOT, KLEIN, Das firiihe Christentum (wie in Anm. 6), I, 222 ff.; II, 154 ff. Vgl. CYPRIANUS, De oratione dominica 13 (PL 4, 528 A: Christus, cuius adventum ut cito nobis repraesentetur optamus); 19 (533 A: ... qui petimus regnum Dei velociter advenire); De mortalitate 2 (PL 4, 584 B: Regnum Dei, fratres dilectissimi, esse coepit in proximo). Zur Verwandschaft der Ideen bei Victorinus und Cyprianus und zur Frage des Einflusses Cyprians auf den Bischof von Poetovio vgl. DULAEY, Victorin I, 224 f.; II, 108 f. und BRATOZ, // Cristianesimo Aquileiese, 290 f.; 349. 44 In Apocalypsin 14,2 (D. 110,4-7: Omnes enim passiones sanctorum ex decreto senatus illius semper sunt consummatae, et omne contra fidei praedicationem iam lata indulgentia ipsa dedit decretum in uniuersis gentibus). Vgl. BRATOZ, // cristianesimo, 317 f .; DULAEY, Victorin I, 223 f; II, 108; K.-H. SCHWARTE, Die Christengesetze Valerians, in: Religion und Gesellschaft in der römischen Kaiserzeit (Hg. W. Еск), Köln-Wien 1989, 103-163, bes. 130 ff. 45 Passió Pollionis, die sich auf die Verfolgung zur Zeit Diocletians bezieht, erwahnt eingangs, daB der Bischof Eusebius von Cibalae schon superiori persecutione hingerichtet wurde (P.Th. RUINART, Acta martyrum, Ratisbonae 1859, 435). Die Bezeichnung bezieht sich damit wahrscheinlich auf die letzte bekannte Verfolgung vor Diokletian, d.h. auf die allgemeine Verfolgung Valerians 259. Vgl. dazu M. JARAK, Martyres Pannóniáé - the Chronological position of the Pannonian Martyrs in the Course of Diocletian's Persecution, in: Westillyricum und Nordostitalien in der spatrömischen Zeit (Hg. R. BRATOZ), Situla 34, Ljubljana 1996, 263-289, bes. 276-278. 46 SPELIC, Nekaj potez (wie in Anm. 25), bes. 34 ff.; DERS. in: VIKTORIN PTUJSKI, Razlaga Razodetja (wie in Anm. 1), 22 ss. 47 SPELIC, Nekaj potez, 35; DERS. in: VIKTORIN PTUJSKI, Razlaga Razodetja, 23. 4 ° In Apocalypsin 1,8 (D. 54,3-4): ...quosdam homines in ecclesia dissipatores et pestiferos... 4 ^ In Apocalypsin 1,8 (D. 56,8-9: ...qui subpraetextu misericordiae inlicita peccata in ecclesia inducendo docent alios ea facere.). 5 ^ In Apocalypsin 1,8 (D. 56, 9-10: ... ad eos qui sunt in ecclesia faciles). 51 In Apocalypsin 1,8 (D. 56,10-11: ...qui neglegentes nomine tantum christiani sunt.). Ahnlich In Apocalypsin 3,1 (D. 60,1-9: homines neglegentes, aliudquam quod oportet in saeculo agentes, opere inanes, nomine tantummodo Christianos. Et ideo hortatur illos, si quo modo reuersi<a> neglegentia periclitanti possint salui esse... nee satis est christianum dici et se ipsum cinfiteri et christiani opera non habere.). " In Apocalypsin 1,8 (D. 56, 12-15: ...eos qui student scripturis et laborant cognoscere arcana praedicationis et Dei opus facere nolunt, id est misericordiam et amorem.); In Apocalypsin 3,3 (D. 62, 1-7: homines locupletes, credentes in dignitatibus collocatos, sed credentes ut homines locupletes, apud quos in cubiculo scripturae quidem tractantur, foris autem an sint fidèles a nemine intelleguntur, scilicet iactantes et dicentes se omnia cognoscere, praediti fiducia litteraturae, opera autem