Gyulai Éva - Viga Gyula (szerk.): Történet - muzeológia : Tanulmányok a múzeumi tudományok köréből a 60 éves Veres László tiszteletére (Miskolc, 2010)

IKONOGRÁFIA - Gyulai Éva: Vinum acuit ingenium - A hordón ülő Bacchus ikonográfiája a 16-17. századi emblémákon

kipirult arccal festik le, tekintete boldogságot sugároz, szőlős girlandok övezik, homlo­kából apró csillogó szarvak nőnek ki, teste nem duzzadt tömlőhöz hasonlít, hanem erős és mozgékony, váltából, madár módján, szárnyak állnak ki, egyik kezében szőlőfürtöt, a másikkal scyphust (= kétfülü, talpas, öblös boros edényt) tart, tekintete élénk, az eget kémleli." 3 2 lunius Hadrianus plasztikus ikonográfiái leírása ráillik az embléma metszeté­re, igaz, a szárnyas Bacchus kezében a képen nem scyphus látható, hanem egy kecsesebb görög ivóedény, a cylix, itt fül nélkül. A magyarázat, antik példák nyomán, egyértelművé teszi, hogy a bor miért gyúanyaga a szellemnek. lunius magyarázatában a lakóniai Amyklest „halálos csendjéről" (exitiali silentio nobilitata) ismert városnak írja le. Vergilius is így ismeri, 3 3 s a 4. században élt Servius Maurus Honoratus „grammatikus", aki Vergilius műveihez írt kommentárokat, úgy ma­gyarázza, hogy Amykles lakosait olyan gyakran riasztották tévesen az ellenség támadása miatt, hogy törvényt hoztak: ezentúl senkinek sem szabad riogatni, végül, amikor a (spár­tai) ellenség valóban megérkezett, senki sem merte bejelenteni, s a várost elveszejtette hallgatása. 3 4 De Jonghe verseihez Geoffroy Ballain és Pieter Huys rajzolta a picturákat, s ezek alapján Gerard Janssen van Kampen és Arnold Nicolai fametszők, akik már Sambucus müvének is alkotói voltak, készítették a dúcokat. A metszeten szőlőkoszorús, ragyogó fiatal férfiként ábrázolt szárnyas Bacchus egyik kezében cylixet, másikban fürtös sző­lővesszőt tartva ül, és az égre tekint, a háttérben szélmalmos és várromos (!), szelíden dombos tájképpel. Holtzwarth—Reusner (In vino Veritas) Az elzászi Rappoltsweiler városi írnoka, Mathias Holtzwarth (1540—1581) a ne­ves strassburgi kiadónál, Bernhard Jobinnél jelentette meg emblémáskönyvét 1581-ben, 32 Heroicum Alcmanio sive Archilochio praepositum. quale supra IX. Embl. Bacchus cognomento Psilas, quasi atitem dicas, Amyclis urbe Laconiae exitiali silentio nobilitata, colebatur. sua namque lingua füa alas vocabanl. quo respexit fortasse Catullus eo versu:,, At parte ex aliaflorens volitabat lacchus ". Voluit autem significare artifex, Einum, si modus adsit, út tristitiae curam hebetare: ita ingenium agile reddere et alacre, niliilo secius quam aves pennis evehuntur, uti a Pausania in Laconicis proditum est. Tametsi cum Eubolo sapientiam vino obumbrari dicat Plinius; accedo tarnen Plutarchi sententiae, inventionem et facundiam vino tribuentis. sic enim in symposiacis loquitur: Quidam inter bibendum inventionis acrimonia & linguae disertitudine, quae in sobriis ieiuna & contraria erat, seipsos superant. iique vini fervore, ceu nidore quopiam thureo suffiri atque expleri se sentiunt. metu, qui spiritus generosos cohibebat, exploso: est enim vinum fecundissimus libere ac proinde vere loquendi alumnus, sine quo nullus est ingenii et industriae usus, vinum colore (ut inquil Plato) et animum et viscera imbuit. Hinc est quodAeschylum nobilissitnum poriam non nisi inter calices tragoedias suas scripsisse legimus: Ennium vinosum ad canenda bella prosiliisse: priscos heroas inter calices gravissimis de rebus consu/tasse. Neque verő temulentos, sive. quod idem est. rationis egentes, scripsisse ant consultasse, sed postquam mero incaluissenl venae, ac dispulsa esset illa ieiunitatis segnities, verisimile est. Neque alienius a symbolo isto cecinit Niceratus: Egregio vati vinum fit Pegasus ales. Pingatur Bacchus puer, nudus, imberbis, rubidi colons, laeto vultu, pampinis redimitus, corniculis e fronte promicantibus, corpore non obeso aqualiculi instar, sed vegeto & agili, alis extra humeros exstantibus volucer, altera manu botrum tenens ; altera, si placet, scyphum: oculis vivacibus, et caelum suspectantibus. HADRIAN1 IUNI1 medici Emblemata... aenigmatum libellus. Antverpiae, ex officio Cliristophori Plantini, 1565. 122-124. 33 [tjacitis regnavit Amyclis. Verg. Aen. X. 564. 34 tacitis regnavit amycli s: cum frequenterfalso nuntiarentur hostes et inani terrore civitas quassaretur, lata lege cautum est ne quis umquam hostis nuntiarel adventum. postea cum vere hostis veniret, nullo nuntiante, ex inproviso civitas capta est : unde tacitae Amyclae dictae sunt, quodperiere silentio. hinc est quod ail Lucilius "mihi necesse est loqui: nam scio Amyclas tacendo perisse ". Serv. ad Virg. Aen. X. 564. 298

Next

/
Thumbnails
Contents