Kitaibel Paulo - Tomtsányi Adamo: Dissertatio de terrae motu in genere ac in specie Mórensi anno 1810 die 14. januarii orto (Budae, 1814)
Sectio I. De causa terrae motus in genere, ac in specie de causa motus Albensis
diluvium quoddam horum ignium , per saecula evomentes, qui stupenda sua vi dum quaerunt exitum , terram concutiunt, montes prosternunt , maria elevant, urbes, et mortale omne ruina involvunt; dum demum ruptis obicibus enormi vi, et fulminea pernicitate per craterem quempiam, tan- quam caminum , in auras fugiant , lapidesque , et saxa praegrandia, a suis sedibus avulsa, ad mil- liaria a monte ejiciant. 56. Non immerito itaque C. Buffon vulcanura omnem adinstar vasti cujusdam tormenti considerat, cujus orificium nonnunquam ad unam quartam milliaris protenditur , ex quo immanes hi globi, in diametro non raro duodecim, et amplius pedes habentes, excutiuntur; ex quo item terrae bitumina, sulphur, sal ammoniacus, vitriolum, py- ritae, liquefacta metalla, calcinatae , aut vitrefa- ctae diversae substantiae , fluviorum ad instar eflu- unt, crateremque incrustant , fumus , et cineres , ex attritis comminutisque vi interna lapidibus nubium ad instar evolvuntur, solem per plures dies terris, eripiunt, et objecta, quae tangunt, colore inquinant. 57. Haec omnia satis, superque demonstrant: dari ubique focos quosdam vastos subterraneorum ignium, materiis inflammabilibus, utpote copioso sulphure, lythantracibus, bitumine, et plurimis aliis substantiis, quas in vulcanorum , et terrae motus ejectamentis manifeste cernimus , abundantes; quae si ignem semel accipiant, per saecula illi pro pabulo servire possunt , ejusque intensionem sic augere , ut effectus multo majores praestet, ac sint omnes illi, quos in pulvere nitrato admiramur. Unde prima accensio ? 58. Non est autem arduum concipere, quanam ratione prima accensio dictarum substantiarum seD qui 49
