Sobieski emlékkönyv. Sobieski III. János lengyel király halálának 300. évfordulója alkalmából rendezett konferencia anyaga - Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára Évkönyvei 5. (Esztergom, 1999)

György Székely: Węgrzy i Polacy pod wspólnym berlem (unia personalna, plany wspólnej elekcji)

rodaków (patriotas) postawić wyżej niż Polaków (regnicolis). Wykorzystując słownik pojęciowy przyjęty w polityce węgierskiej Ludwik zobowiązał się do nadawania godności Polakom, opisując warunki nadania tak szczegółowo, by połączone w nich były elementy dotyczące narodu, korony i pochodzenia (natione Polonum ąui sub eadem corona et de gente Polonica sit oriundus).W całej Europie prawa stanowe rozwinęły się dzięki kwestiom podatkowym, przeto przywileju koszyckiego nie można nie docenić, bowiem miał on znaczenie dla całości rozwoju szlachty polskiej i wspomógł powstanie stanu szlacheckiego. W Polsce od końca XIV wieku rozpoczęło się coroczne zwoływanie posiedzeń szlachty. Najwygodniejszym miejscem okazał się położony w centralnej Polsce Piotrków. Tak powstał typ zgromadzenia ogólnego (conventio magna). W obu krajach istniała więc już elita, składająca się z magnatów i dostojników kościoła oraz zaplecze stanu szlacheckiego, kiedy doszło do drugiej polsko-węgierskiej unii personalnej. Urodzony z małżeństwa Władysława Jagiełły z Zofią Władysław III panował w latach 1434^14, ale w drugiej swojej ojczyźnie, jako Władysław I w latach 1440^44. Panowanie jegonie było jednak krótkim epizodem w rozwoju Węgier. Wyniesiony został na tron dzięki poparciu grupy arystokratów i wyższego kleru, która na zgromadzeniu w Budzie 18 stycznia 1440 r. nazwała go swoim kandydatem i wysłała do niego poselstwo, składające się głównie z obszarników. W tym czasie jednak Elżbieta Luksemburska, wdowa po poprzedniku Władysława, królu Albercie Habsburgu urodziła syna 22 lutego, a więc o kilka dni wcześniej, niż dokonało się w Krakowie (8 marca) ogłoszenie przez poselstwo Władysława królem Węgier. Nowoobrany władca 19 kwietnia w Sączu kazał wystawić dyplom królewski jako król polski i obrany król Węgier. Z wieścią o wyborze nowego króla odwiedzili owdowiałą królową węgierską stolnik Imre Marczali i ban Sławonii, Dalmacji i Chorwacji Matko Thallóczi. Według pamiętnika Ilony Kottaner wybór króla uzasadnili następująco: „ Wasza Królewska Mość, nawet gdyby królewicz mial już dziesięć lat, nie moglibyśmy go przyjąć na króla, bo nie poprowadzi nas na Turka (vor gesein). " Głównym powodem więc, że wybór padł na Władysława, było niebezpieczeństwo osmańskie, przeciw któremu potrzebna była Węgrom pomoc. Władysław wjechał do Budy 21 maja, 17 czerwca ukoronował się w Stołecznym Białogrodzie (Székesfehérvár), gdzie wśród przedstawicieli stanów z całego kraju znajdowała się także grupa mieszczan budańskich, pod bronią i z chorągwią. W tym samym czasie w Budzie 29 czerwca wielka gromada wyborców (60 dostojników kościoła, baronów i wielmożów, 53 przedstawicieli szlachty) umocniła króla polskiego, powiadamiając o tym Polaków dokumentem opatrzonym wielką liczbą pieczęci, wymieniając elektorów w sposób zrozumiały dla odbiorców (prelati, principes, barones, comites, milites, proceres, clientes, cives, totaąue communitas regni Hungáriáé). Według jednego z dokumentów królewskich, panowanie utrudniała królowi wredna konfederacja zawiązana przez Czechow i Niemców przeciw stronnictwu królewskiemu. Całe panowanie Władysława wypełnione było walkami o charakterze politycznym, a nawet terytorialnym. Powróciwszy z triumfalnej wyprawy przeciw Turkom i szykując się do tragicznej wyprawy następnej musiał się zmierzyć z w obu krajach z szeregiem skomplikowanych problemów, które od dawna czekały na rozwiązanie. Na Węgrzech władzy królewskiej nadal zagrażało stronnictwo habsburskie, składające się z wielmożów i oficerów wojsk najemnych. W Polsce czekał na rozstrzygnięcie konflikt o majątki pomiędzy Mikołajem księciem raciborskim a kardynałem Zbigniewem Oleśnickim. Zatarg terytorialny istniał także