Sobieski emlékkönyv. Sobieski III. János lengyel király halálának 300. évfordulója alkalmából rendezett konferencia anyaga - Komárom-Esztergom Megyei Önkormányzat Levéltára Évkönyvei 5. (Esztergom, 1999)

Béla Pálmány: Murzyn zrobił swoje - Murzyn może odejść! Zapomniane zakończenie triumfalnej wyprawy wojennej - droga Sobieskiego z Ostrzyhomia do Krakowa

3. Po Ostrzyhomiu — poszukiwanie drogi i walki polityczne Ale co miało być dalej z królem polskim i jego armią, szacowaną przez rozmaite źródła to na 16, to na 25, to znów na 40 tysięcy wojska? Ten ostatni, zakańczający wyprawę przemarsz polskiej armii zajmujące się historią kraju dzieła zbywają na ogół milczeniem, a przecież zaszły tu jeszcze ostatnie, pełne sukcesów walki decydującego, 1683-go roku, załamało się gwałtownie krótkie panowanie Thökölyego, co z wielką uwagą było śledzone i rozgłaszane w całej Europie Zachodniej. Naszymi źródłami są tu znane, ale odnośnie tego tematu jeszcze nie wykorzystane ówczesne materiały archiwalne i kroniki polskie, niemieckie, francuskie i hiszpańskie, włoskie i krajowe.

5 Wojska Sobieskiego odprowadzane przez oddziały niemieckie 31 października opuściły Parkany. Polacy natychmiast spalili pobliską wieś Kéménd (Kamenin) i pustosząc okolicę posuwali się w stronę rzeki Ipoly. Wedle ówczesnych kronikarzy, wojska szczególnie oddziały litewskie - w drodze przez Szécsény do Koszyc i Preszowa spowodowały tak straszliwe zniszczenia, że naród wszędzie obrócił się przeciw nim. Prawda, że do czasu zorganizowania stałych armii tak postępowały wszelkie - tureckie, tatarskie, niemieckie, kurucowskie - wojska, znajdujące się na wyprawie, wszak musiały zdobyć żywność i chciały zdobyć łupy. Jeden z oddziałów polskich 1 listopada zaatakował zamek Nógrád, w którym dowódcą był jeden z najsławniejszych wodzów tureckich, Mehmed Csolák zwany bejem Csonką, doskonale władający węgierskim dyplomata turecki, główny zaufany Thökölyego. W tym samym czasie około tysięczny oddział Polaków ruszył przeciw znajdującej się w drodze do Pesztu, pozostającej w rękach tureckich warowni Vác. Choć samych warowni (Festungen) nie udało się jeszcze zdobyć, podzamcza (Stadle) udało się zmusić do płacenia kontrybucji.

6 Pogoda zrobiła się zimna i deszczowa, trzeba się było szybko decydować w kwestii zimowych kwater. Jak wiadomo, Sobieski od lat pragnął znaleźć tron dla swego syna, księcia Jakuba, z tej przyczyny prowadził nawet wojnę z Brandenburgią. Po zajęciu Ostrzyhomia powziął myśl, że mógłby to być tron węgierski lub siedmiogrodzki. W interesie tych snutych w sekrecie planów miał zamiar przezimować z wojskiem na ziemi węgierskiej, a wiosną wyruszyć stąd na dalszą wyprawę w celu zajęcia Budy. Ale generałowie cesarscy i urzędnicy z kancelarii wiedeńskiej domyślili się królewskich planów. Armia polska i oddziały cesarskie doszły do rzeki Ipoly i pomiędzy 3 a 5 listopada w namiocie dwodców koło Ipolyság (Sahy) odbyła się zasadnicza narada na temat zimowej kwatery wojsk. Sobieski przekazał tu pełnomocnikom cesarza warunki negocjacji i 5 BOETHIUS, CHR1STOPHORUS: Ruhme Belobter Triumph-leuchtende und Glantz erhöheter Kriegs Heim. Nürnberg, 1688.; Theatrum Europae XII tom (1679-1686) (wyd. HÖRLIN, JOHANN) Frankfurt am Main, 1691.; ROCKA [RÓKA], JOHANN: Kriege und Friedens Geschichte zwischen der Krone Ungarn und der ottomanischen Pforte seit dem Jahre 1526. Ofen [Buda], 1785.; BREMUNDAM, DON FRANCISCO FABRO: Floro Historico de la guerra movida por el Sułtan de los turcos Méhemet IV. contra el augustissimo Leopoldo primero, emperador de Germanos. Madrid, 1683.; Krajowa Biblioteka im. Széchényego, Kroniki wojenne oznaczone App. H 1093; oraz listy króla Jana do żony: SOBIESKI, JAN: Listy do Marysieńki (wyd KUKULSKI, LESZEK) Warszawa, 1970. 6 PÁLMÁN

Y, BÉLA: Végvárak Nógrád... s. 12.