A Fővárosi Nyilvános Könyvtár Budapesti Gyűjteményének bibliográfiai munkálatai II. Buda és Pest fürdőinek és gyógyforrásainak irodalma (

I. Buda és Pest fürdőinek irodalma általában - 1. XVI-XVIII. század

2

Bonfini, Antonius: Ungerische Chronica. Übs. a. d. lateinischen. Franckfurt a. M. : Schmidt 1581. [10,382 & 14] p. Bq 943/282

»... umb der warmen Wasser willen, reucht der Wein schier nach Schwebel, welcher die Leute leichtlich trunken macht.« p. 13.

». . . newen Ofen, die bey den warmen Bade gelegen, das man jetzund mit Scytischem namen Felheuyss genannt...« III. Theil, 4. Buch p. 227.

» . . .da findet man schöne warme und kalte Wasserbäder.« (Beschreibung des königlichen Schlosses des Matthias Corvinus.) IV. teil 7. Buch. p. 333.

Editio prima Germanica 1545.

Wernerus, Georgius. De admirandis Hungáriáé aquis hypomnemation, addita tabella lacus mirabilis ad Cirknitz. Coloniae Agrippinae : Birckmann 1595. 55—75 p. Bq 0941/214

»Urbem Budám sedem Hungáriáé regum ob loci situ opportunitatem, & amoenitatem meritö pro regia habuerunt. Hie propter ipsam Danubii ripam calidae sunt multae, inter quas differentia maior est, quam pro loci discrimine. Quaedam enim non modo tolerabili, sed ita iucundo sunt calore, ut ad hominum lauacra naturae benignitate singulari datae esse videantur. Huius generis sunt infra arcem regiam aliae, regiae vocatae, vel propter vicinam regiam, vel quia regio opere ornatae & conclusae, vel quia in his Reges lauare consueuerunt, aliae communes, quibus saxu ceu nativa fornix impendet, quas Turcae post occupatam Budám latius excauata rupe ampliores reddi- derunt, caeter sque praeferre dicuntur. At quae supra Budám sunt, quarum item aliae regiae, aliae hospitales a vicino ptochodochio dictae fűére, balneis sunt inutiles, nisi refrigerentur. Si enim quaedam calent, vei feruent potius, ut in eas missum ouum non minus citó, quam ad luculentum ignem elixetur. Temperantur autem in balneis frigida, cuius ibi fons calidis ita contiguus est, ut qui haustum veniunt duabus urnis, eodem in vestigio alteracalidam, altera frigidam haurire possint. Ibidem est sub dió fons calidarum ceteris amplior, quem purgatorium vocauere, ea nimirum ratione, quöd quemadmodum proditum est, in purgatorio poenas nocentium pro noxarum modo, alias acerbiores, alias mitiores esse, ita"quaedam insunt aquae hoc in fonte discrimina. Nam qua in eum à Danubii ripa aditus est, subfrigida primum, mox tepida, & quo in earn penetraris altius, hoc magis calet. In recessu vero interiore tarn est calida, ut ferri non possit. Est autem is calor haud dubie aquae huius proprius. Nam alia, quae dixi, temperamenta veri simile est à Danubio accedere, qui crepidinem huius fontis lambit, & cum vel modice excrescit, totum inundat, neque tarnen ita restinguit, quin caleat. Quin intra ipsam ripam, qua Danubio perennis cursus est, calidae ebulliunt, ubi qui altius mergi volunt, lauare consueuerunt. Porro hae ad Budám thermae (licet vero mihi hac voce in calidarum aquarum appellatione uti) quod alterae, ut dictum est intra, alterae supra urbem essent, ex eo quoque inuenere nomen, ut illae inferiores, hae superiores vocarentur. Utrasque Turcae, quibus tarnen omnia vastare libido est, non modo non curreperunt, sed etiam cultiores, ac per peciem religion is quasi augustiores reddiderunt.... In atriis templorum suorum positam habent aquam Turcae eundem in usum, neque cuiquam nisi loto in ea ingredi fas esse arbitrantur. Sed delectentur ;n uniuersum plurimum lotionibus, & balneis Turcae, eoque precipuum apud eos pietatis opus est, instituere & condere balnea publica, пес id tantum viventibus gloriosum esse, sed etiam vita functis salutare putant, Нас ratione is, qui nunc rerum potitur, Solimannus turn alibi, turn Budae in aedibus, quae quondam fuerunt Archie- piscopi Colocensis, amplissimum balneum pro sua, suorumque salute fieri curavit, in quod e Danubio, per canales subterraneos aqua in múltam altitudinem, ut est Budae ad Danubium situs, ducitur. Ipsum balneum intus incrustatum & stratum est monumentis marmoreis, quae antea in templis fuere posita, imaginibus tarnen, si quae in sculptae fuerunt, resectis, & toto opere perpolito.

Eadem gloria quaesita est ei, quem diximus Basse Mahumeth, qui thermas Budenses exaedificatis illis Deruisarum coenobiis, conditorioque eius, de quo diximus, illustrores reddere studuit. Hic vero videre est mirabilem rerum commutationem. Nam quae loca Hungaris incolumi & florente Buda voluptatis domicilia fuerunt, ea religiose ornarunt Turcae, flagitiose contra prophanantes, quae antea habita sunt pro sacrosanctis. In thermis, superioribus supra eos fontes, quibus ad lauacra usus est, sunt piscinae calidae, in quibus nascuntur, & viuunt pisces, qui in frigidam translati emoruntur, Sunt etiam calidae in opposita Danubii ripa supra Pesthum, sed minus célébrés, propterea ita coniunctae sunt alueo fluminis, ut ad quaevis eius incrementa corrumpantur. Solent fere thermae locis, in quibus sunt, aliquod nomen, & quasi lumen afferre. Ita nobilitatus est quondam sinus Baianus in Campania. Ita nunc quoque in Italia, Germania, & in quauis репе terrarum orbis parte dara sunt hoc nomine loca. Non nulla etiam appellationem a calidis sunt sortita, ut in Thessalia Thermopilae, & in Germania oppida, quae vocantur Badae, hoc est balnea. Sed fuerunt quasi in obscuro Budenses,! nec aliqua ei loco celebritas accessit, a tanta calidarum copia & varietate, quod procue dubio eo euenit, quod reliquae eius urbis fortunae atque opes hoc non exiguum alioqu^ dementis naturae munus obscurarunt. Nam quis fuit in tota Europa locus, qui s Budae comparare potuerit, siue situs amoenitatem, sive coeli salubritatem, sive so 1 foecunditatem, sive aliarum quarumeunque rerum ad quoslibet usus, ad splendorem, denique ad luxum pertinentium ubertatem & affluentiam spectes ut nequid dicam de opportunitate, in qua no Hungarorum tantum, sed etim multorum aliorum populorum defensionem & salutem sitam fuisse quotidianis damnis, & periculis experimur. Quo grauior & acerbior est iactura, quam erepto nobis per Turcas hoc loco, fecimus Sed facessant querelae, quae sunm alibi locum sunt habiturae.« p. 62—64.

Editio prima : Basiliae 1549.