ARHIVSKI VJESNIK 51. (ZAGREB, 2008)

Strana - 346

»Iz tih partizanskih osuda se nadalje razabire da su osuđeni na smrt mnogi seljaci pod optužbom da su »ustaški špijuni« mada se iz tog partizanskog zapisnika o preslušavanju ne može razabrati nikakav detalj niti ikakav dokaz da optužba ima temelje. Za druge čak piše samo to da su se »neprijateljski odnosili prema NOB«. Partizanski »sud« je i u tom slučaju donio osudu uz obrazloženje da olakotnih okolnosti nema s obzirom na »okorjelu zločinačku narav zločinca« koji je radio protiv NOB te donosi osudu na smrt strijeljanjem. Strijeljanja su izvršena obično odmah nakon osude.«

14 Ovaj se dokument, budući da se ne zna autor, mora uzeti sa zadrškom, ali ipak nam pruža određena saznanja o radu partizanskih vojnih sudova. U UVS su pojmovi »narodnog neprijatelja« i »ratnog zločinca«, opisani u člancima 13. i 14., kojima su većina osuđenika na smrt etiketirani - opravdano ili ne, dosta detaljno razrađeni: Cl. 13 UVS-a tako kaže: »Ratnim zločincima bili oni građani Jugoslavije, okupatorskih i drugih zemalja, imaju se smatrati: pokretači, organizatori, naredbodavci te pomagači i neposredni izvršitelji masovnih ubijanja, mučenja, prisilnog iseljavanja, odvođenja u logore i na prisilni rad stanovništva zatim paleža, uništavanja i pljačke narodne i državne imovine, svi pojedini posednici imanja i preduzeća u Jugoslaviji, okupatorskim i drugim zemljama koji su nečovečno eksploatirali radnu snagu na prisilni rad odvedenih ljudi, funkcioneri terorističkog aparata i terorističkih naoružanih formacija okupatora i domaćih u službi okupatora, oni koji su vršili mobilizaciju naših naroda za neprijateljsku vojsku«.

15 Članak 14: »Narodnim neprijateljima imaju se smatrati: svi aktivni ustaše, četnici i pripadnici ostalih oružanih formacija u službi neprijatelja i njihovi organizatori i pomagači; svi oni koji su u službi neprijatelja ma u kom vidu - kao špijuni, dostavljači, kuriri, agitatori i slično; koji su nateravali narod da okupatorima preda oružje; svi oni koji su izdali narodnu borbu i bili u dosluhu sa okupatorom; svi koji se odmetnu od narodne vlasti i rade protiv nje; svi oni koji razaraju narodnu vojsku, ili su na drugi način pomagali i pomažu okupatora; svi oni koji izvrše teške slučajeve ubistva i pljačke i slično«.

16 Definicija »ratnog zločinca«, istovjetna onoj iz UVS, potvrđena je i formalnopravno u Uputstvima Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača od 22. veljače 1945. U to su vrijeme, prije stvarnog prijelaza s vojnog na civilno sudstvo, mnogi civili bili optuženi prema odredbama UVS te im je suđeno od strane vojnih sudova, što moderno sudstvo ne poznaje. Ono ograničava sudbenost vojnih sudova na vojna kaznena djela koja su počinile vojne osobe, no u to ratno i poratno vrijeme na prostoru NRH nije bilo tako. Kako bi spriječio nekontroliranu osvetu nad »narodnim neprijateljima« koja se počela sustavno događati jačanjem i napredovanjem jedinica NOV i POH i preuzimanjem vlasti, J. B. Tito je 15. studenog 1944. objavio proglas o amnestiji. Njime se 14 isto. ls HR HDA 1491. OZNA, kut. 1. 16 Isto.