ARHIVSKI VJESNIK 32. (ZAGREB, 1989.)

Strana - 54

Dragoslav Janković, Dragovan šepić o jugoslavenskom pitanju tokom Prvog svjetskog rata. Arhivski vjesnik, 32,1989. sv. 33, str. 53—56. smo obavešteni — koleginica Mirjana Gross. Ja pak sa svoje strane hteo bih samo da istaknem ovo: i moja kasnija istraživanja, podstaknuta Šepićevim, potvrdila su ocenu, na kojoj čvrsto stojim, da je Šupilo bio jedan od najvećih, ako ne i najveći, a to znači: najsposobniji i najtalentovaniji, političar koga je hrvatski narod u svojoj novijoj istoriji imao. Drugi značajniji rad — rasprava Šepićeva, objavljena u Historijskom zborniku 1960. godine, predstavljala je za mene takođe jedno, nemalo prijatno, iznenađenje. Radilo se o problemu osnivanja Jugoslavenskog odbora. Iz ranije memoarske literature, koja je poticala pretežno od članova Odbora, proizlazilo je uglavnom kao da je Odbor nastao spontano ili salmo inicijativom, odnosno nastojanjima i po idejama jugoslavenskih emigranata iz Austro-Ugarske. I pisanje Milade Paulove 0 tome nije bilo bitno drukčije. U raspravi Srpska vlada i počeci Jugoslavenskog odbora Šepić, je, međutim, stavio* sebi u zadatak da prouči i obradi stvarnu ulogu srpske vlade u osnivanju i pri prvim koracima Odbora. Na osnovu do tada nekorištene arhivske građe Saveznog sekretarijata za inostrane poslove, Jugoslavenskog odbora i arhivskog fonda J. M. Jovanovića u Arhivu Jugoslavije, on je obradio ne samo odnose hrvatske političke emigracije i srpske vlade od početka rata i tokom 1915. godine nego i sva relevantna spoljnopolitička zbivanja i odnose srpske vlade i saveznika u to vreme. Novi izvorni podaci, kritički 1 objektivno prikazani, omogućili su Šepiću da dođe do više novih zaključaka od kojih se kao neki među glavnima mogu navesti: prvo, da je politička emigracija iz jugoslavenksih zemalja Austro-Ugarske osnovala svoj Odbor na inicijativu i uz svestranu podršku srpske vlade (Nikole Pašića), i, drugo, da je taj Odbor u prvo vreme rata pa i dalje, sve do proleća 1917, »u znatnoj mjeri bio ovisan o srpskoj vladi i slijedio njenu politiku, a da nije imao mogućnosti da utječe na nju«. Ove oštre zaključke Šepić je, doduše, posle deset godina u svojoj doktorskoj disertaciji nešto omekšao, razblažio, dodajući im okolnost da je Pašić za odluku da osnuje Odbor dobio »poticaj.

.. od hrvatskih, srpskih i slovenskih političara i javnih radnika koji su pred izbijanje rata prebegli iz Austro-Ugarske u Italiju, Srbiju ili Švicarsku«. Ta dopuna, međutim, o »poticaju« emigranata nije stvarno promenila ranije navedeni, detaljno obrazložen zaključak o tome da je Odbor nastao po formalnoj i stvarnoj inicijativi, na osnovu odluke srpske vlade da pristupi konkretnom rešavanju jugoslavenskog pitanja, te da je Odbor u prvo vreme bio pod njenim (vladinim) uticajem i od nje zavisan. Može se reći da me je Šepićev rad o kome je reč prijatno iznenadio, pa na svoj načn i obradovao zbog toga što je Šepić, prvi, priznao srpskoj vladi u vremenu rata jednu bitnu zaslugu u rešavanju jugoslavenskog pitanja, koja joj je u ranijoj literaturi izostavljana, kako kod Paulove tako i u napisima nastalim na osnovu njenog delà, kod Krleže ili Bastajlća na primer. Ne negirajući da sam, kao istoričar, bio zado-