ARHIVSKI VJESNIK 16. (ZAGREB, 1973.)
Strana - 311
d) Dimnica (pecunie fumales ili haramiales) Dok su dosad navedeni porezi pripadali vladaru ili ugarskoj komori, koji su njima i raspolagali, kraljevina je tijekom vremena bila primorana uvesti neke vlastite poreze za pokriće najnužnijih troškova. Osobito se takva potreba počela nametati za vladavine prvih Habsburgovaca, na čiji je dvor plemstvo redovito slalo svoje poslanike. Dimnica je porez koji je, čini se, uveden već početkom XVI st. upravo »za namirenje troška onim poslanicima koje je sabor šiljao na kraljevski dvor«. 831 Spominje se početkom XVI st., ali se bez sumnje ubirala i ranije. Plemstvo se u načelu odnosi prema dimnici mnogo savjesnije nego prema kraljevskim porezima. Takav im odnos nameće svrha i relativno mala visina svote koja se u ime dimnice ubire. O razlozima i načinu ubiranja dimnice govori se vrlo opširno na križevačkom saboru 1538. ' Pecunie fumales služe i tada prvenstveno za kralj evinske poslanike, ali i za održavanje sudova (za plaće sudskih prisjednika). Ubire se u visini od 10 denara po dimu, ali ta se svota postepeno povećava, u doba seljačke bune narasla je i do 40 denara po dimu. Križevački sabor određuje da se dimnica plaća od svih plemićkih dobara, pa i od plemića jednoselaca i, pošto se skupi, treba je predati podbanu. 332 Međutim, svotu ovog kraljevinskog poreza povećavale bi povremeno neke izvanredne »necessitates«. Tako je, na primjer, 1558. predloženo da se uz dimnicu ubere po svakom dimu (a singulis fumis) po 8 denara za troškove oko ivaničke utvrde; i tu svotu plaćaju plemići jednoselci, dok se zagrebački kaptol pomoću vladara izvukao od plaćanja. 333 Neki banovi (na primjer Petar Erded) nisu kaptolske povlastice htjeli priznati. Za »partes transcolapiane« vrijedio je, kao i kod uplaćivanja dike, poseban zakon. Ti su krajevi u načelu oprošteni od dimnice, ali kad je plaćaju, određena je obično svota koju dijele prema broju dimova. 834 God. 1569, tj. u doba sukoba s Maksimilijanom zbog dike članovi sabora pristaju da uplate iz svih županija po 1/2 forinta po dimu za utvrđivanje Hrastovice. To je »hrastovički porez«, koji je bio spremljen u katedrali i kasnije je služio kao »rezervna blagajna« za kraljevinske potrebe. Kako se uz »hrastovički porez« ubire iste godine 10 denara u ime dimnice, 335 to je kralj evinski porez narastao na 60, forinti, što je p do sedamdesetih godina XVI st. najveća dosad poznata'svota. Dimnica je narasla na 1 forint tekJL574, kad je uvedena domaća vojska — » haramije, te se od tog vremena" počela nazivati i pecunie haramiales. S obzirom na to da sve tri slavonske županije nisu za Habsburgovaca jednako opterećene dikom, i dimnica nije jednaka u svim županijama. G. 1568. plaćala je križevačka županija 10 denara više od drugih 336 jer je bila oproštena od dike. Ponekad se uz dimnicu ubiru i neki mali izvanredni porezi — visina im je 10—20 denara — i to ponajviše za otkup zarobljenika 837 ili za neke darove itd. 331 V. Klaić, Poujest Hrvata, VI, str. 53. 332 Acta comitialia, II, str. 146. 333 Acta comitialia, III, str. 40. 334 God. 1567. »partes transcolapiane« treba da plate 105 forinti i 75 denara. 335 Acta comitialia, III, str. 255. ~ 33 «" Acta comitialia, III, str. 215. 337 Na primjer, 1571. ubiralo se za otkup Vojkovića po 10 denara po dimu. Acta comitialia, III, str. 310. 311
