Lagzi István: Lengyel menekültek Zala megyében a második világháború idején - Zalai Gyűjtemény 3. (Zalaegerszeg, 1975.)

FÜGGELÉK - POLSCY UCHODZCY WOJSKOWI I CYWILNI NA TERÉN IE WOJEWÓDZTWA ZALA W CZASIE II WOJNY SWIATOWEJ

istnieja_cego przy poselstwie polskiego Konsulatu moze spowodowac dia W$gier powazne komlikacje w polityce zagranicznej. „Prosze^ wiec, — prosil Vörnle Orlowskiego — aby nie kontynuowaí Pan werbunku zolnierzy, wzgl§dnie kierowania ich do Francji... „ W czasie spotkania Orlowskiego i Vörnle polski posel przyznat, ze... istotnie ekspediowal ludzi do Francji... Wprawdzie polskim wojskowym podrózujqcym z paszportami zabroniono opuszczania terytorium Wejier, ale zakaz przekraczania granicy nie dotyczyl osób cywilnych. Fakt ten mial pózniej powazne znaczenie. 29 pazdziernika 1939 roku natqpil koniec tzw. „wolnej ewakuacji". Natomiast druga faza ewakuacji, tzw. „tajna ewakuacja" byla prowadzona nadal. Polskich uciekinierów, którzy otrzymali rozkaz ucieczki, Biuro Ewakuacyjne kierowalo bezposrednio w kierunku miejscowosci Barcs, Murakeresztúr, Keszthely czy Nagykanizsa. Trzecim sposobem ewakuacji byla tzw. „podwójna ucieczka". Osoby opuszczajqce obozy wojskowe zglaszaly sie, w polozonych w poludniowych cz^sciach kraju obozach cywilnych „jako uchodzcy cywilni". W wi^kszosci wypadków sposóbten dawat dobre rezultaty, poniewaz nie pozostajqcy pod strazq cywilni uchodzcy w zasadzie mogli uciekac w kazdej chwili. W przekraczaniu granicy najczesciej pomagaía ludnosc zamieszkala w jej poblizu. W transporcie Polaków w kierunku poludniowej granicy Wqgier bralo tez udzial wielu wejnerskich aktywistów spoíecznych. Dobrze znajqcy terén chlopi, rybacy, przewoznicy, przy pomocy wíascicieli samochodów co noc przeprowadzali przez granicy w^giersko— jugosíowianskq tuziny Polaków. Duzq pomoc swiadczyl W?giersko Polski Komitet Opieki nad Uchodzcami (Magyar Lengyel Menekültügyi Bizottság) jak równiez inne organizacje spoleczne. Sekretarz Komitetu Tamás Salamon Rátz wystawial setki dokumentów, na podstawie których „cywilni" uchodzcy mogli podrózowac do Budapesztu lub do innych miast. Na poczqtku 1941 roku polskie szlaki „ewakuacyjne" powoli dostaly si§ pod niemieckq kontrol^. Z szybko zwi^kszajqcego si§ na Balkanach wplywu niemieckiego równiez przedstawiciele polskich uchodzców na Wegrzech wyciqgneji wniosek, ze w wypadku niemieckiego ataku przeciw Jugosíawii (lub faszystowskiego zamachu stanu) „szlak ewakuacyjny" wiod^cy przez Jugoslawie, Buígari§ oraz Grecje. moze stac sie. trudny do pokonania, wzgl^dnie caíkowicie przestanie byc aktualny. Wkroczenie oddziaíów niemieckich do Bulgarii zwróciío uwage^ Polaków na to, ze przy szybkim wykorzystaniu jeszcze mozliwego do pokonania korytarza jugosíowiansko-greckiego, ze znajdujqcych si§ na terenie W^gier obozów dia uchodzców, powinni uratowac jak najwiecej-wartosciowych z wojskowego punktu widzenia-Polaków. W krótkim czasie ewakuacja osiajmeja rozmiary masowe. Na temat ewakuacji do dyspozycji posiadamy rózne (nie oparte na pewnych zródlach) dane. Polskié organa ewakuacyjne nie mogly prowadzic dokladnej ewidencji osób ewakuowanych, poniewaz w czasie wrzesniapazdziernika 1939 roku w trakcie wolnej ewakuacji wiele osób opusciío terytorium kraju bez wiedzy Biura Ewakuacyjnego, inni zas zawieruszyli si$ po drodze. W^gierski Minister Obrony Narodowej w roku 1943 odpowiadajac w czasie posiedzenia parlamentu na interpelacj§ uznal ewakuowanie (ucieczkej 70 tysiecy obawateli polskich. Radca ministerialny dr. József Antall (be;da_cy jednym z najlepiej zorientowanych w^gierskich wyzszych urz^dników panstwowych (liczby Polaków, którzy opuscili terytorium Wejier ustalií na 110 tysiecy osób. Równiez László Dernői Kocsis czyni wzmiank^ o 110 tysiqcach Polaków, którzy z „uplywem czasu", czyli od wrzesnia 1939 do konca 1941 roku udali siq na terytoria sprzymierzonych. Niektórzy autorzy polscy, np. dr pulkownik Bieganski przyjeH wspomnianq wyzej liczby 110 tysiecy. Wbrew jednak temu, zagadnienia liczby ewakuowanych nie mozna uwazac za zamkniete. Dopóki jednak inne (w sposób zasadniczy zaprzeczajace dotychczasowym)