Lagzi István: Lengyel menekültek Zala megyében a második világháború idején - Zalai Gyűjtemény 3. (Zalaegerszeg, 1975.)

FÜGGELÉK - POLSCY UCHODZCY WOJSKOWI I CYWILNI NA TERÉN IE WOJEWÓDZTWA ZALA W CZASIE II WOJNY SWIATOWEJ

liwoáci najbardzíej slusznych i humanitarnych rozwiqzan, stosowali je, gdy tylko mogli popierali Polaków oraz pomagali im. Jednoczesnie opinia publiczna zna tych ludzi jako przedstawicieli znienawidzonej reakcji czy terenowych wykonawców polityki kontrrewolucyjnego ustroju. Chcialbym unikna_c ewentualnych nieporozumien. Nie chc$ ani bronic, ani uniewinniac polityki w^gierskich klas panujqcych przed i w czasie drugiej wojny swiatowej, ani tez usprawiedliwiac dzialalnosci jej wykonawców. Chcialbym jednak zwrócic uwag§ na to, ze przyjecie, zakwaterowanie i zapewnienie warunków zycia wojskowym i cywilnym Polákom zbieglym na W^gry przed okupacjq hitlerowsk^ oraz zajete wobec nich urzedowe stanowisko, a dalej — przejawiajaca sie^ w konkretnych czynach ofiarna dziaíalnosc w^gierskiego narodu — wszystko to jest pod kazdym wzgl^dem cz^sciq w^gierskiej historii okresu drugiej wojny swiatowej. Nalezy i warto o tym mówió. Polityka zagranicza systemu Horthyego skierowala W^gry na drog^, która pociqgala za sobq wiele krwawych, moralnych i materialnych ofiar. Przyszla tez kolej na niechlubne przedsiewziecia dokonywane u boku armii niemieckiej w imi^ bl^dnie wytyczonych celów. Nie mozemy si§ pochwalic wieloma trwaíymi pozytywnymi posunieciami, jesli chodzi o okres drugiej wojny swiatowej. Przyjecie Polaków, prasa wydawana w ich jezyku, polskie szkolnictwo podstawowe i srednie, swobodna dziaíalnosc polskich organizacji nalezy w koncu do niewielu wíasciwie rozwiqzanych problemów. Ochrona polskich uchodzców oznaczaía w czasie okupacji niemieckiej ponadludzkie poswiecenie i bezprzykíadnq. ofiarnosc. Wszystko to dowodzi (i o tym równiez nalezaloby powiedziec), ze obok tragicznych „zimnych dni" istniaíy takze miejscowosci Balatonbolgár, Keszthely, Nagykanizsa, gdzie znalezli schronienie uchodzcy polscy, francuscy i angielscy. Kierunek ucieczki we wrzesniu 1939 r. obok przyczyn zwiqzanych z politykq wojskowq, motywowaíy takze inne nie mniej istotne czynniki. W narodzie polskim — tak jak i w wejierskim — od stuleci zyje wzajemna sympatia i idea braterstwa. Zmuszeni do opuszczenia swej ojczyzny Polacy — jesli tylko mogli — chcieli schronic si^ w takim kraju, który znali stosunkowo dobrze i o którego ludnosci wiedzieli, ze wiqzq. jq z nimi tradycyjne wiezi przyjazni. Serdecznego przyj^cia polskich uchodzców na W^grzech nie mozna tlumaczyc ani pokrewieiístwem, ani tez zwiqzkami jezykowymi. Niewystraczajqca okazaíaby sie; takze zyjqca w swiadomosci ogólu przyjazií dia Polaków i Polski. Uzasadnione jest wiec pytanie: dlaczego polscy uchodzcy cieszyli siq tak wielkq sympatiq, dlaczego stali si§ wówczas wzorem, co sklonilo tysiqce W^grów do ofiar materialnych, a potem do podjecia politycznego ryzyka dia dobra Polaków. Jest niewqtpliwym faktem, ze przejawiajqca sie^ w pozytywnej dzialalnosci przyjazn do Polaków w wielu wypadkach laczyla si^ ze sprawami, o które walczyli Polacy i skierowana byla przeciw tym, z powodu których dziesiqtki tysiecy Polaków zostaíy tulaczami. Pomoc im udzielona u jednych byla wynikiem swiadomie zajetego stanowiska; inni zas stawali po stronie uchodzców jedynie z pobudek czysto humanitarnych. Wielu bylo takich, którzy swe zastrzezenia wobec niemieckiego faszyzmu lub niechec do niego wyrazali wíasnie poprzez wystajjienie w obronie Polaków. Ludzie ci za swój moralny obowiazek uwazali udzielenie odpowiedniej do swoich mozliwosci pomocy polskim obywatelom przesladowanym przez niemiecki faszyzm. Warto podkreslic w tym miejscu, ze polscy uchodzcy sama^ swojq. obecnoscia^ otwartym i ciqgle manifestowanym antyhitlerowskim nastawieniem — dotychczas nie akcentowanym — wywierali wplyw na w^gierskq ludnosc, gíównie na klasy pracujqce. Chcialbym podkreslic równiez fakt, ze niektórzy kierownicy wladz wojskowych