Folia Theologica et Canonica 2. 24/16 (2013)
IUS CANONICUM - José Miguel Viejo-Ximénez, Cicerón y Gradano
CICERÓN Y GRACIANO 203 tradicen o confirman un hecho mediante la autoridad o la experiencia de personas — normalmente, protagonistas de historias bíblicas —, o bien el resulta- do de acaecimientos o acciones similares54 55. El exemplum del que habla el dicho p.c.27 de C. 1 q.7, por el contrario, tiene que ver con las nociones de causa y negotium del dictum p.c.l de D.101. El uso indistinto causai exemplum — corno el de causalnegotiumlthemas> — también aparece en los comentaristas medievales de Cicerón, cuya fuente remota de inspiráción es el rétor romano Mario Victorino56. En suma, conforme a D.101 d.p.c.l y C.l q.7 d.p.c.27 las causae del DG son causae retóricas. «Ut facile liqueat quid super hac heresi sanctorum Patrum decreuit», o bien «ut facilius pateat quod dicturi sumus»: el genio del maestro G consistió en disenar 36 causas/negocios/ejemplos que condensaban problémás abstractos sobre los que no habia acuerdo entre las autoridades del primer milenio y que afectaban al programa promovido por los papas desde Gregorio VII. Esteban de Tournai senaló el «color retòrico» del primer manual de Derecho canònico. Es probable que no fuera el primer decretista en relacionar la composición del DG con la Retòrica. (...)»; C.17 q.4 d.p.c.42: «(...) exemplo B. Iohannis det illa recedenti, (...) Sequitur ergo aliud exemplum quo eadem (...)»; C.17 q.4 d.p.c.43: «(...) Verum non hoc exemplo recedenti (...)»; C.22 q.2 d.p.c.l8: «Sed in veteri testamento multa permittebantur quorum exemplis hodie uti non licet (...)»; C.22 q.3 pr.: «Cum ergo, ut ratione et exemplo monstratum est (...)»; C.22 q.3 d.p.c.23: «Quo exemplo euidenter datar intelligi, (...)»; C.23 q.3 pr.: «Quod uero iniuria socio- rum armis propulsando non sit, exemplis et auctoritalibus probatur.»; C.23 q.4 d.p.c.30: «(...) Moyses exemplo docuit (...)»; C.23 q.8 d.p.c.28: «(...) Licet ergo prelatis ecclesiae exemplo B. Gregorii (...)»; C.24 q.3 pr.: «(...) multorum exemplis probatur (...)»; C.26 q.2 pr.: «Quod autem sortes exquirere peccatum non sit exemplis et auctoritatibus probatur»; C.27 q.2 d.p.c.26: «Sponsi uero, etiam inconsultis quas sibi desponsauerunt, exemplis et auctoritate probantur continentiam posse sentare. (...) Horum exemplo patet quod sponsi non exquisito consensu suarum sponsarum continentiam profiteri ualent.»; C.32 q.4 pr: «Quod autem ex ancilla propter uxoris sterilitatem filios querere alicui liceat, exemplo probatur Abrahae (...)»; C.32 q.4 d.p.c.2: «(...) nec illorum exemplo, preter coniugale debitum, fecunditatem in aliqua licet alicui querere (...)»; D.l d.p.c.60 de pen.: «Quorum exemplis euidenter ostenditur, quod nullus a Deo conse- quatur (...) Quibus nimirum exemplis euidentissime datar intelligi (...)»; D.l d.p.c.87 de pen.: «Non sum hec premissis auctoritalibus consentanea: sed multorum exemplis probantur aduersa (...)»; D.3 d.p.c.43 de pen.: «Exemplo enim illius, qui Israelitas maledixerat (...)»; y C.35 q.l pr.: «Quod consanguineas nostras siue uxoris nostre in coniugium nobis ducere liceat exemplis et auctoritatibus probatur.», entre otros. 54 Cf. Cicerón, M. T., De Inventione, 1.30.49: «Exemplum est, quod rem auctoritate aut casu alicuius hominis aut negotii confirmât aut infirmât.» 55 Recuérdese el párrafo de la suma Antiquitate et tempore: «[Pacuapalea] Secundam partem non distinxit quia a magistro Gratiano sufficienter distincta est per causas, thematha, quaestiones». 56 Al comentar De Inventione, 1.12.16, Thierry de Chartres explicó: «Exempla vero causarum sunt res singulae quae in controversias adducuntur, quas Victorinus appellai themata, id est proposi- ta ad controversandum de eis». Sus palabras sobre De Inventione, 2.17.53 podrian dar lugar al intercambio causa / ejemplo: «Notandum vero est quod thema proprie dicitur res quae habet in se controversiam. Dicitum thema eo quod proposita est, ut controversetur de ea. Omnis igitur causa thema est, sed non convertitur. (...)» Fredborg, K. M. (ed.), The Latin Rhetorical, 100. 97-99 y 182.1-3: en amboscasos la fuente es Victorino [ib. 100 nota 98 y 182 nota 1-3.]).