Folia Theologica et Canonica 2. 24/16 (2013)
IUS CANONICUM - José Miguel Viejo-Ximénez, Cicerón y Gradano
192 JOSÉ MIGUEL VIEJO-XIMÉNEZ una excepción. una dispensa, o bien una regia común3. Así fue corno «el padre de la ciencia del Derecho Canònico» armonizó disposiciones en apariencia contradictorias. 2. No es posible entender el origen del DG a partir de las técnicas de com- posición propias de las compilaciones. El uso transformó en colección el escrito mediante el que un particular4 explicó, alrededor de 1139, el sentir de los Santos Padres sobre puntos controvertidos de la disciplina eclesiástica. Los retos a los que se enfrentaba eran dos. Primero, racionalizar un proceso mile- nario de acumulación de autoridades heterogéneas. Segundo, armonizar esa tradíción con las reformas que impulsaron los romanos pontífices desde Gregorio VII5. La multiplicación de colecciones y de escritos polémicos a partir del ùltimo cuarto del siglo XI6 pone de manifìesto las dificultades que encontró el poder eclesiàstico ante un escenario que reclamaba sabiduna y prudencia. Este fue el camino por el que transitò G: interpretar y aplicar del Derecho mediante el concurso de razones y autoridades7. La razón de la autoridad y la 3 Stickler, A. M., História iuris, en su opinión, la dependencia de G respecte a Pedro Abelardo era indirecta («a quo pendet saltern indirecte», 209. 4 Conocido, desde el siglo XII, corno Gratianus, el «maestro Gradano», el «monje Graciano» o incluso el «obispo Graciano». La atribución descansa sobre testimonies externos, cf. Viejo- Ximénez, J. M., «Graciano», in Otaduy, J. - Viana, A. - Sedano, J. (dirs.), Diccionario General de Derecho Canònico, IV. Pamplona 2012. 239-246. La obra solo suministra referen- cias anónimas. En D.5 pr., una primera persona del plural marca un periodo de la exposición: «(...) Nunc ad differentiam naturális iuris et ceterorum reuertamur.». Reaparece en D.15 pr.: «De naturali iure et constitutione uel consuetudine hactenus disseruimus differentiam qua ab inuicem discernuntur assignantes; nunc ad ecclesiasticas constitutiones stilum uertamus, earumque originem et auctoritatem, prout ex libris sanctorum Patrum colligere possumus, breuiter assignantes.». En D.23 pr. presenta un tema nuevo: «Nunc a summo incipientes et usque ad ultimum gradum descendentes qualiter quisque eorum debeat ordinari, sanctorum auc- toritatibus ostendamus.» También se le escucha en D.25 d.p.c.3: «Nunc autem per singulos gradusrécurrentes (...) breuiter consideremus. Acprimum (...) diligenter inuestiguemus (...)». En D.81 pr. introduced epilogo de la primera parte: «(...) Verum quia aliquantulum diffusius in is immorati sumus, precedentibus coherentia quedam sub epilogo ad memóriám subiciamus.». En D.101 d.p.c.l dice: «Hactenus de electione et ordinatione clericorum tractauimus. Nunc ad symoniacorum ordinationes transeamus (...)». Al final de C.l q.7 d.p.c.27 anuncia: «(...) Et ut facilius pateat quod dicturi sumus (...)». Estas palabras, <^son del maestro - monje - obispo G? ^de alguno de sus colaboradores? 5 Cf. Kuttner, S., Harmony from Dissonance: An Interpretation of Medieval Canon Law, Latrobe, Pennsylvania 1960. 6-9 (= The History of Ideas and Doctrines of Canon Law in the Middle Ages, I [Hampshire-Brookfield 1992] con Retractationes, 1-2 y New Retractationes, 4); y Urban II and the doctrine of interpretation: a turning point?, in SG 15 (1972) 53-85 (= The History of Ideas and Doctrines, IV, con Retractationes, 5-6 y New Retractationes,, 5-6). 6 Stickler organize) este material en très grupos: colecciones de la reforma gregoriana estricta, colecciones de la reforma gregoriana evolucionada y escritos y colecciones que preparan la CDC, cf. Stickler, A. M., História iuris, 160-196. La clasificación conserva su valor pedagògico. Para la bibliografia reciente cf. Kéry, L., Canonical Collections of the Early Middle Ages (ca. 400-1140), Washington 1999. Fowler-Magerl, L., Clavis canonum. Selected Canon Law Collections before 1140 (MGH Hilfsmittel 21), Hannover 2005. 7 Kuttner habló de «primacia de la razón sobre la história» Kuttner, S., Harmony from dissonance, 11.