KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)
ZWEITER TEIL. Entstehungsgeschichte der Grundmotive des Totentanzes
Dem durch Legenden-Visionen bekehrten Everyman der Gesamtlegende entsprechend wird auch vom hl. Abt Silvester (t 1267) erzählt, dass er als ein vornehmer reicher Jüngling an der Bahre eines seiner vornehmen Freunde den arabischen Gisant-Typ-Spruch gesagt haben soll. Nach dem Begräbnis seines Freundes bekehrte er sich und wurde ein hochgeschätzter Eremit. Zur weiteren Verbindung der Everyman-Legende und der arabischen Gisant-Typ-Legende in der Form der Gesamtlegende konnten auch derartige Lebensgeschichten der Heiligen beitragen. 1 „Silvester, Auximi in Piceno nobili genere ortus ... Inter funus nobilis cujusdam defuncti, in aperto tumulo formosi viri suique propinqui deforme cadaver conspiciens : Ego, inquit, sum, quod hie fűit; quod hie est, ego ero. Et mox, peracto funere, ilia sibi Domini occurrente sententia : Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me ; in solitudinem, majoris perfectionis studio, secessit, ibique vigiliis, orationibus jejuniisque deditus, crudas tantum herbas in cibum saepius adhibuit." Es sollen hier noch zwei lehrhafte, ausführliche Darstellungen des „dreifachen GisantTyps" vom heiligen Andreas Cretensis (aus dem VII. Jahrhundert) und vom Abt Rupert (aus dem XII. Jahrhundert) folgen. Während beide sehr ausführlich die drei Verwesungsstadien (des kurz gestorbenen, halb verwesten und skelettierten Toten) beschreiben und in der Erwähnung der an den Gräbern vorüberreitenden vornehmen Menschen die Reminiszenzen der arabischen N'omän-Legende wiederholen, bemerkt Andreas Cretensis bei der Darstellung des soeben gestorbenen Menschen, dass man über das Schicksal der Seele nichts sagen, nur den weiteren Zerfall des Körpers beobachten kann. Er bedient sich der äusserlichen Form des Grundgedankens in Lucians Totengesprächen : „quis hic ? quisne ille ?", sowie der Sterbeszene Alexanders des Grossen : „Heri hodie . . . ." und der lehrhaften Standesliteratur des frühen Mittelalters : „Die, ubi sunt, qui ?" Schliesslich wird bei der Darstellung des in Knochen zerfallenen Leichnams die Anschauung der Gnostiker erwähnt, die den Menschen selber nicht helfen kann ; was die Vermutung unterstützt, dass gerade die Gnostiker die Skelettgestalt verbreitet haben. S. Andreae Cretensis : De humana vita et de defunetis. (Migne : Patr. graec. torn. XCVII. saec. VII. anni 675—680. Sp. 1290D— 1294B.) Cursim autem declarato modo, quo animae velut circuitu ac ambitu quodam permanent infernum, jam age, o homo, iis quae dicta sunt omissis, disce dissolutionem humani corporis : non animae statum scrutare, ab egressu e corpore, quando nec meum est nec tuum ista quaerere. Quippe alius est qui novit. Nam si neque substantiam animae possumus scire, qui seiverimus illius requiem, cujus et speciem ignoramus, et figurám, et magnitudinem ? quam, inquam, 1 s. Breviárium Romanum. Pars autumnalis. II. Noct. vom 26. Nov. illa ingens sit et aueta, tametsi alligata est naviculae, quibus Deus solus qui aptavit, rationibus perspectum habet. Sic itaque rebus habentibus, animam rem, illam divina imaginis excellentia nobilem ac pretiosam, velut incomprehensam, praetereuntes, circa crassum hoc comprehensumque facile corpus, quodque multis vitae mutationibus pariter immutetur verseturque, immoremur, ejusque parte aliqua considerationi mentem applicemus ut noveris, dilecte, vilitatis humanae humilitatem abjectionemque, qua nihil a vernis floribus differat, quod attinet ad sui facilem corruptionem defectionemque, dissolutione in ea quibus constat. Ex quo igitur rei hujus scientia etiam utile quidpiam habet, quodque eos qui non levius audiunt aedificare possit: Visne ostendam humanorum (Sp. 1291) corporum caducam atque dissolutioni comparatam concretionem, ut sit vilis, nihilque a brutis differat? Progredere paululum, perspicuasque meorum verborum probationes aeeeperis. Sensim procede ac lento gradu ad monumenta in suburbiis posita, sermonumque illic eventum interroga. Velut per fenestram ineumbe tumulis, nec rerum offendaris aspectu, neve retuleris pedem et detrectaveris, planeque videbis spectaculum quod molestum sit, non quod recreet. (Nach dieser Beschreibung des Sterbezustandes folgt das Bild des halb verwesten Totenkörpers :) Enimvero clare intellige, exque turpi illa quam aspectas resolutorum cadaverum specie, superbiae nostrae miseriam animo exprime. Sustine parum ut pereipias fetorem ; quippe noster est, non alienus. Sustine virili animo inde erumpentem putoris olentiam, fluorumque male exhalantem. Feras quoque grave aspectu vermium spectaculum, tabe fluens illud, ac sanie obrutum. (Anschliessend die dritte Verwesungsstufe, die in fleischlose Knochen zerfallenen Totenkörper, welche hier auch sprechend auftreten :) Sed et curiosius, si libet, attende, et discerne, si potes, ac os ossi compone : atque ut volueris partes singulas seu membra, quae dissoluta vides, tuis ipse manibus strue et agglomera. Disce num vel minimum possis dicere : cujusnam haec ? cujusnam illa ? sive quis hic ? quisve ille ? Senexne an juvenis, hic aut ille mortuus sit ? Vel utrum hic quidem, ubi vixisset felix, ille autem ubi afflicte moerensque vita functus sit ? Ac utrum hic quidem vitae fuerit brevis, illi autem longaevae ? Num hic gloriose vixerit, ille inglorie ? Haec disce, et diligenter considera, num res sit multi plena pudoris ac tristitiae, miserabilisque, quo prius majori compactio videbatur plena venustate. Quid enimvero ? Nonne turpe spectaculum illud, multaque plenum insuavitate ? Dissolutae carnes, visceraque, et partes, figmentique decor, computrefacta ac tabo fluentia ? Ac quisque nostrum, eadem plane ratione depositus loculo, corrumpendus est, eademque vermium consumentium esca, dissolvendus. (Die Toten sprechen ; Gisant-Typ und Standesreihe treten vereinigt auf, wie Gesamtlegende und Vadomori im Totentanz.) Intellige, o homo, quod dicitur. Circumspice sepulchra : vide ossa nostra, et ad te conversus, luge; altum gerne ex imo pectore. Miseram deplora humanam vilitatem, quae finem ejusmodi aeeeperit. Perspice, ac si potes, discerne et edicito quisnam rex ; quis privatus ; quis dives, quisve inglorius ; quis über, quisve servus ; quis miíes, quisve dux exer-