KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)
DRITTER TEIL. Entwicklung der Todes-Tanz- und Toten-Tanz-Motive in der lehrhaften Dichtung des Mittel-alters und in den Urtypen der Todes- und Toten-Legenden - ZWEITER ABSCHNITT. Grundformen der Todes- und Toten-Legenden
-2404. Ecce, diversorum partes confluunt spirituum, Hinc angelicae virtutes, illinc turba daemonum, Ilii propius accedunt, quos invitat meritum. 5. Praesto sunt et cogitatus, verba, cursus, opera, Et prae oculis nolentis glomerantur omnia, llluc tendat, hue se vertat, coram videt posita. 6. Toiquet ipsa reum suum mordax conscientia, Plorat acta corrigendi defluxisse tempóra, Plena luctu caret fructu sera paenitentia. 7. Falsa tunc dulcedo carnis in amarum vertitur, Quando brevem voluptatem perpes poena sequitur, Jam, quod magnum credebatur, nil fuisse cernitur. 8. Utque mens in summae lucis gloriam sustollitur, Aspernaiur lutum carnis, quo mersa provolvilur, Et ut carceralis nexu laetabunda solvitur. 9. Sed egressa durum iter experitur anima. Quam incursant furiosa dirae pestis agmina Et diversa suis locis instruunt certamina. 10. Nam hic incentores gulae, illic avaritiae, Alibi fautores irae, alibi superbiae, Vitii cuiusque globus suas parat acies. 11. Jam si cedat una turma, mox insurgit altera, Omnis ars temptatur belli, omnis pugnae machina, Ne ad hostium pudorem sic evadat anima. 12. 0 quam torva bellatorum monstra sunt feralium ! Taetri, truces, truculenti, flammas efflant naribus, Dracontea tument colla, virus stiliant faucibus. 13. Serpentinis armant spinis manus doctas praeliis, His oppugnant adventantes telis velut ferreis, His quos attrahunt, aeternis mancipant incendiis. 14. Quaeso, Christe, rex invicte, tu succurre misero Sub extremae sortis hora, cum iussus abiero, Nullum in me ius tyranno praebeatur impio. 15. Cedat princeps tenebrarum, cedat pars tartarea ; Pastor, ovem iam redemptam tunc reduc ad patriam, Ubi te videndi causa Perfruar in saecula. Wie in der XIX. Homilie (in Dominica V. post Epiphaniam prima) „De quinque spiritualibus aetatibus animae" von Gottfried v. Vemmingen, dem Abt von Admont, 1 so besitzen wir auch im VI. Kap. der Institutio monialis 2 Petri Damiani unter dem Titel „De anima, cum egreditur, quibus dolorum anxietatibus coarctetur" einen wertvollen Prosamonolog des Lebenden, der das künftige Schicksal der Seele des Sünders in der Todesstunde betrachtet. In dieser Beschreibung des beklagenswerten Austrittes der Seele aus dem Körper zeigen sich schon die Spuren aller späteren Motiveigenheiten der Altercatio, obwohl diese hier noch nicht als eine Vision aufgefasst, sondern nur als ein Betrachtungsstoff verwendet wird. Im Moment des Verscheidens wird die Seele besonders von Gewissensbissen gequält, denn die Gebote, welche sie übertrat, alle bösen Taten, durch welche sie ihr trauriges Los verschuldete, gesellen sich jetzt zu ihr, um sie vor Gott anzuklagen. Unwiderruflich verging dieses kurze Leben und der Gedanke eines ewigen Daseins in der Verdammnis stürzt in Verzweiflung. Während aber der Körper der Verwesung anheimfällt, erscheinen die Teufel und verscheuchen die Engel, welche die Seele mit ihrem zauberhaften Gesang aus dem Körper lockten (Vereinigung mit der Migne-Legende) : „Pensandum quippe est, cum jam peccatrix anima a vineulis ineipit carnis absolvi, quam amaro terrore concutitur, quantis mordacis conscientiae stimulis iaceratur. Recolit vetita quae commisit ; videt mandata quae negligenter implere contempsit. Dolet indulta poenitentiae tempóra sese inaniter percepisse ; plorat immobilem districtae ultionis articulum inevitabiliter imminere. Manere satagit, ire compellitur ; recuperare vult perdita, non auditur. Post terga respiciens, totius transactae vitae cursum velut unum brevissimum deputat itineris passum ; ante se oculos dirigit, et infinitae perennitatis spatia deprehendit. Plorat itaque, quia intra tarn breve sputium acquirere laetitiam potuit omnium saeculorum ; deflet etiam, se propter tarn brevis illecebrae voluptatem, inenarrabilem perpetuae suavitatis amisisse dulcedinem. Erubescit, quia, propter illám substantiam quae vermibus erat obnoxia, illam neglexit quae choris erat angelicis inserenda. Jam radios mentis attollit, et cum divitiarum immortalium gloriam contemplatur, earn propter vitae hujus inopiam perdidisse confunditur. Cumque sub se re1 tl 165 ; Migne, Patr. lat. CLXX1V, Sp. 129. 2 Ad Blancam ex comitissa sanctimonialem; Migne, Patr. lat. CXLV. Sp. 737-738.