Mikó Árpád szerk.: "Magnificat anima mea Dominum" M S Mester vizitáció-képe és egykori selmecbányai főoltára (A Magyar Nemzeti Galéria kiadványai 1997/1)

TANULMÁNYOK / ESSAYS - MIKÓ ÁRPÁD: Misztériumjáték. A táblák sorsa: források és feltevések

residio corpore habet fornicem, obductum, reliquam vero partem a latice latere tabulam. Pie creditur et dignorum apparentia fuisse consecrata. Bellorum tempore per haereticos tulit profanata, denuo requisitis maxpis (?) et robatibus (?) mundis decenter cooperta. Magis altaris est antiqui operis, habens annexum sibi tabernaculum novum, ex in medio Altaris Statuas B. M. Virginis, S. Catherinae, S. Antonii, Sanctorum Regni Hungáriáé Regum Stephani, Ladislai, et Emerici Ducis. Minus altare est honori S. Annae dedicatum, fontem baptismalem antiqui operis habet lapideam continentem pelvim aeream pro aqua lustrati

... " Esztergom, PL, AEV, Visitationes Canonicae, Liber 19. „Ecclesia hac lapidea, zelo, a Magnificentia familia condam Stanislaus Illyésházy, sub rege Rudolpho Secundo, in Anno 1592 aedificata, et honori S. Antonii Abbatis dedicata,

... [1725ben javították; van két oltára] Majus est antiqui operis representans Statua B. M. V cum Jesulo Manibus gestante, exterius Vero S.S. Rochi et Sebastiani, et adjunctis sibi statuis lateralibus S.S. Catherina et S. Ant. ab infra, a superiore vero parte Imago S. Ladislai cum Statuis S.S. Stephani protomartyris, et Laurentii; habet hoc altare tabernaculum satis commodum depictum et deauratum. Minus altare est honori B. M. V Annunciata, cum statuis S. Petri et Pauli, in summo statua S. Georgii, baptisterium operis lapideum, cum fonte baptismali, ..." Esztergom, PL, AEV, Visitationes Canonicae, Liber 38.B. „Visitatio Ecclesiae Szent-Antalensis die 22a Mensis Augusti Anno 1754 peracta. Ecclesia hac uti Vetusta, ita admodum angusta et tenebrosa zelo, et sumptibus priorum fidelium et antiquorum catholicorum ante annos 500 ex lapidibus constructa, ac triginta ab huic annis ejecto Tabulato, Fornice novo donata, atque industria moderni parochi tota inalbata. Dicata et honori S. Antonii Abbatis pie creditur aliquando fuisse consecrata eum modo signa consecrationem in(?) digitantia in parietibus appareant. Temporibus illis, quibus belli et haeresis furor hungaricae vastitatem intulit, fuit profanata, post motus vero, et tumultus Rakoczianos reconciliata, habet ad latus sinistrum capellam adjectam, et fornitam ad dextrum vero sacristiam aegre fornitam, sed propter humilitatem incomodum, Cathedram ligneam, eamque simplicem, et una duntaxat orgia a terra elevatam, choros ligneos, coloribus trinetos duos, tertium vero sub ipsa turri lapideum, in quo positiuum mutationem 4. Sedilia duplici ordine collocata, et incolorata, Turrim muratam cui intrident duae cuppae ligneae, cum una campanula (nondum) benedicta. Altaria fixa tria, unum majus S. Antonii Abbatis, habens eiusdem imaginem pictam in medio, ex lateribus autem sculptas figuras, et eleganter inauratas SS. Josephi, et Joannis Baptistáé, Rochi, item et Sebastiani, in parietibus, Sanctuarii adaptatas laterae majoris altaris respicientes, in supremitate vero imaginem S. Annae cum lateralibus lignis S. Stephani et Adalberti, secundam constat ex sola statua sculpta, et incolorata BVM. Sasvariensis, cui additae sunt aliquod Icumentae vitro tectae, tertium S. Nicolai Episcopi habens imaginem pictam ejusdem Sancti, ex lateribus vero statuas SS. Petri et Pauli Apostolorum,

..." Esztergom, PL, AEV Visitationes Canonicae, Liber 94. „Fabrica eius non est ruinosa, sed intégra, exigua tarnen pro populo hic degente, est ex lapidibus erecta per totum fornita, longa 5, lata totidem, et alta 4 orgyarum. ... Altaria cum portatilibus non violatis habet duo ..." Esztergom, PL, AEV Visitationes canonicae, Liber 118. „Ecclesia structura Anno 1772 vetustate sua ex integro collapsa, et hactenus desolata manet, ornatibus necessariis et supellectili commode provisa." Súpis... i. m. (27. j.) 20-21. Esztergom, Prímási levéltár, AEV Visitationes Canonicae, Liber 127. pag. 641. sqq. „Visitatio Ecclesiae Oppidi Sz: Antal." pag. 642-643.: „Aedificata est a fundamentis Fundationis Stephano Koharianae sumptibus tempore Ladislai Klinzer Parochi Anno 1779 Curatore Fabricae Ecclesiae Paulo Joanne Volff Bonorum Szittnya et Csábrágh Cassae Generalis Administratore, nec Vicissitudines ullas a tempore surrectionis suae subivit. - In hac Ecclesia sunt Arae duae ex antiqua Ecclesia pro interim appositae. Una maior Sancti Antonii Abbatis, habens ejusdem Imaginem pictam in medio, ex lateribus vero sculptas, et inauratas Figuras sanctorum Josephi, et Johannis Baptistáé in supremitate vero pictam Imaginem Sanctae Annae cum lateribus Figuris Sanctorum Stephani Regis Hungáriáé, et Adalberti E. M. Ara haec est jam detrita, et in multis per ejus transpositionem vitiata. In hac Ara est Tabernaculum recentioris Structurae, qua auro, qua coloribus vestitum, in cujus supremitate praeter crueifixum et duos Angelos candelabra tenentes, nihil est aliud, provisa est portatili lapide, eo que integro, et consecrato per Episcopum Comitem Antonium Revay, qua suffraganeum Anno 1774to sed quorum Sanctorum in eo reliquiae sunt? Ignoratur. - Altera Ara Lateralis et minor ad initium Navis in dextro latere collocata, constat ex sola statua sculpta, et incolorata Beatae Mariae Virginis. In hac Ara est etiam portatili lapis, consecratus per Episcopum L. B. Paulum Réva, qua suffraganeum die 24to Julii Anno 1775 in quo sunt reliquiae SS. Martyrum Justinae et Crescentiae, cujus etiam sigillum est integrum, utrunque portabile calici, et paterae capiendis sufficiens. Arae haec ex asseribus pro interim Structae tribus Mappis, et antipendiis ornatae teguntur Tela colorata, ut a pulveribus immunes serventur, in Ara majore sunt 6 candelabra arae, Tabernaculum ex ligno molli qua auro, qua coloribus vestitum. In hac ecclesiae a tempore Benedictionis asservatur in Tabernaculo Venerabile, ex Particulae consecratae ad infirmos deferendae, ac sacrum celebratur." 48 RADOCSAY 1967, 212-213. 49 KATONA 1976, 327. skk. 50 Súpis ... i. m. (27. j.) 71-73. 51 Esztergom, PL, AEV. Visitationes Canonicae, Liber 127. „Visitatio Liberae Regiaeque Montanae Civitatis Schemnieziensis." 32 Uo., p. 392. sqq: „Clenodia et Supellex Ecclesiae B. M. V in Coelos assumptae per magistratum Schemnicziensem conscripta." p. 397.: „Imagines Majores S. Theresiae, S. Josephi, S. Francisci Seraphici, et B. M. V pro ornanda majore Ara. Imagines item 6 majores Passionis Domini Misteria représentantes pro Quadragesima. 4" d3 Ugyanott, p. 394.: „Statuae argenteae SS. Ignaczii et Francisci Xav: 2" ... „Imagines in tela picta ovalis formae cum una lista inargentata affabre elaborata, ornanda majori Arae aecomodae." 54 Esztergom, PL, AEV Visitationes Canonicae, Lib. 379. p. 100.: „Item majores passionis Domini Mysteria représentantes pro Quadragesima, dicuntur tempore incendii consumptae 6." 53 Lásd a 52. jegyzetben idézett szöveget és az előző jegyzetben idézett forrásnak ezt a helyét: p. 100.: „Imagines 7 in sola picta ovalis formae, cum una lista inargentata, affabre elaboratae, antea pro exornanda ara majora accomodae ..." 56 VELICS L.: Vázlatok a magyar jezsuiták múltjából. III. Budapest 1914, 28-29. 57 MOL, E 152, Acta Jesuitica. 59. doboz, fol. 43r^44v.: „Visitatio Ecclesiae Romano-Catholicae in Libera ac Regia Civitate Montana Schemnicziensi Ao 1707 die 16ta Augusti." fol. 43v: „Altaria habet tria, majus constat ex sola Statua Crucifixi cum magno et eleganti tabernaculo duo lateralia satis magna et elegantia: a dextris orat Christus Dominus in horto Patrem, a sinistris S. Francisci Xaverii Confessoris, ubi quotidie Sacrificia fiunt." 58 MOL, E 152, Acta Jesuitica. 59. doboz, fol. 373v: „5. Altare magnum de novo instruetum, cum antea duae [?] tantum antiquatae imagines Altaris loco a Cruce pependissent, in eo est adhuc defectuosum, quod Murus fornicis post illud ad hue valde sit nudus et vacuus: hunc Murus ego pingi curassem, si pictor aliquis peritus adfuisset: Fr. Tausch casu Trenczinio hue adveniens, vidit occasionem Altaris huius exornandi, quare duas adpromisit se facturum delineationes, unum, quomodo stante hoc Altari iam erecto, murus post illud esset depingen-