Bakos Katalin - Manicka Anna szerk.: Párbeszéd fekete-fehérben, Lengyel és magyar grafika 1918–1939 (MNG, Warszawa–Budapest, 2009)
III. KATALÓGUS - 2. HAGYOMÁNYKERESÉS - - Folklór - - Hétköznapi falusi élet
w Nyárád obrazuje harmonię współistnienia idyllicznej przyrody z człowiekiem. Na dłuższy pobyt w Siedmiogrodzie zdecydował się Ferenc Bordás i z powstałych w tym czasie rysunków stworzył w roku 1943 album drzeworytów. Tradycyjny temat i wierny szczegółom sposób obrazowania tworzy nowatorską całość przez zastosowanie wprowadzonych przez nowoczesną fotografię punktów widzenia. AM: Folklor, czyli z angielskiego „wiedza ludu", obejmuje różne gatunki literatury ustnej, a także wokalno-muzyczne i choreograficzne relikty przeszłości. Z reguły bardzo rzadko mamy do czynienia z autentycznym folklorem, z przekazem twarzą w twarz. Najczęściej sięgamy chętnie do cudzego folkloru, kiedy budujemy własną nadwątloną tożsamość - wtedy starodawna wiedza ludu ma nam gwarantować podtrzymanie tradycji i oparcie się na najdawniejszych, sprawdzonych wzorach. Regulacyjna funkcja folkloru polega między innymi na podtrzymywaniu więzi grupowych, ale dotyczy to jedynie społeczności, dla której ów folklor jest jedyną dostępną rzeczywistością symboliczną. Czasem jednak udaje się, na podstawie tradycji jakiejś grupy społecznej, zbudować nowy wizerunek całego narodu. W Polsce są dwie takie grupy, których kultura od początku XX wieku służy jako budulec tożsamości narodowej. Pierwsza z nich to górale zakopiańscy, druga - to podobnie jak w całej Europie - chłopstwo. O ile sztuka ludowa po 1989 roku nadal budzi niechęć u wielu osób, którym poprzednia władza zdołała ją kompletnie obrzydzić, o tyle kultura góralska przeżywa swój rozkwit, co widać głównie we współczesnych polskich reklamach. Górale stali się nagle niestrudzonymi obrońcami polskości i wyrazicielami polskich gustów. Fascynacja góralszczyzną trwa nieprzerwanie przez całe ostatnie stulecie - na początku rzecznikiem folkloru góralskiego był Tytus Chałubiński (1820-1889), polski lekarz i miłośnik przyrody, twórca Towarzystwa Tatrzańskiego, przyjaciel i opiekun górali. Jego najsłynniejszym góralskim przyjacielem był Jan Krzeptowski-Sabała, muzykant, pieśniarz i gawędziarz. Najważniejszymi miastami na Podhalu były i nadal są Nowy Targ i przede wszystkim Zakopane. To ostatnie zyskało w 1886 roku status uzdrowiska, co przyczyniło się do jego szybkiego rozwoju. W XIX wieku zakopiańscy górale chodzili do Pesztu na zarobek, pokonując po drodze Niżne Tatry i Rudawy Słowackie. „Główne trakty graniczne - jeszcze od czasów królewskich, polskich omijały Tatry, biegnąc - jeden przez Czorsztyn na Spisz do Kieżmarku, drugi przez Jordanów na Orawę do Twerdoszyna" 18 . Po madziarskiej stronie, jak mówiono w Zakopanem, życie było łatwiejsze, wino tanie i dużo słońca. Na zarobek do Madziarów chodził np. Klemens Bachleda, słynny zakopiański góral, przewodnik i ratownik. W 1848 roku przez Tatry przyszła do Polski węgierska Wiosna Ludów, w której walczyli także i Polacy. Natomiast ówczesny austriacki właściciel Zakopanego, Emanuel Homolacz, właściciel hamerni, czyli huty, nie chciał sprzedawać wytopionego żelaza na Węgry, bo tam zużywano je na broń dla powstańców. Tą samą drogą Polacy przerzucali ludzi na Węgry podczas II wojny światowej. Zakopane było zawsze miejscem szczególnym w polskiej kulturze i sztuce. „Mity potrafią kształtować kulturę silniej niż rzeczywistość. Zjawisko to Władysław Skoczylas, Pochód zbójników II (z chmurą) / Betyárok menete II. (felhővel) / The March of Highlander Bandits II (with a cloud), 1919, 11/38
