Somogyi Múzeumok Közleményei 6. (1983)
Király István Szabolcs: Agrártörténeti emlékeink nyomában
180 KIRÁLY ISTVÁN SZABOLCS ISTVÁN SZABOLCS KIRÁLY: ESPLORANTE NIAJN AGRARHISTORIAJN MEMORAĴOJN En nia studo ni publikas la spertojn pri la kolektado de agrarmekandkaj meimoraĵoj en departemento Somogy. Somogy estas pro siaj naturcirkonsitancoj karakterize agrára departemenito. Multe píii tiei estis en la pasintaj jarcento j. Laŭ la agnarhistoria fakliteraturo kaj árki vaj esploroj ni scias, ke — kvaníkam ne sen kontiraŭdiroj — la agrikulturan produktadon karakterizis modernigo identa kun tiu de la tut&aoda nivello (tie kaj ĉi tie eĉ pM alita). Ni prezentas historian superirdgardon pri la pasinto de la agrikultura mekanikizado en departeimento Somogy ekde la komenco de la 19-a ĝis la dua jardeko de la 20-a jarcento. La kreskanta merkata postulo pri lano kaj greno motivis unuavice la grandajn bieniegojn evoludgd la uzineskan mastrumadon kaj lia produktiilojn, respektive akiri tiujn ĉi lastajn en eksiterlando. En deparitemenito Somogy ekzemple la konsitruado de draŝmaŝinoj komenciĝis jam en la unua panto de la 19-a jarcento. Ni povas fard al ni klaran irnagon pri la tiutempe konsitruitaj draŝmaŝinoj el la verko de Av. Hummelauer: Die Dreschmaschine zu Magyaratád in Somogy (Pest 1839). En Somogy jiam en la 1850^aj jaroj fariĝis la draŝmaŝinoj generale uzataj. 9 Kon véne al la kreskanta j postulo j same en la unuaj jiardekoj de la 19-a jarcento — unuavice laŭ la spertoj de la Okcident — Eŭropaj evoluintaj agraraj uzinoj —, eê se malrapide kaj pleine de kootraŭdiroj, vends la vioo de la modernigo de la agrokuliturdloj . Tdutempe tarnsformigas la lignaj deŝutdloj en ferajn kaj aperas la tranĉdlforma plugirfero. 10 Tiuj plugiloj eblágis pld profundan kaj egalan terkulturadon, disvastdĝon de lia hojikulturaj vegetaĵoj, kaj ill helpis f infine la transiron al la pli intens a mastrumado. En la jaro 1873 en departemento Somogy el presfcaŭ 30 mil bestotirataj plugiloj estis 11 mil kun lignaj plugiltraboj (t. n. duonferaj plugiloj). 14 En list о el 1895 la lignaj plugiloj jam ne estas menciitaj — pro ilia sensiggnifa nombro —, samtempe en la departemento laboras 13 vaporplugiloj. 15 Same en 1895 aperas ĉi tie la unua initernebrula motoro. Ilia nombro en 1915 (678) jam super as tdun de la vaporplugiloj (544). 16 (Post dudek jaroj, en 1935 en la departemento estis nombritaj jam 522 traktoroj.) 17 La modernaj maŝinoj de la plugkampa vegetalíkultivado aperas en la pli kapitalfortai mezaj kaj grandaj bienoj, sed en la jardekoj post la interikonsentiĝo en 1867 pldboniĝas la pro duktil -pr о vizado ankaŭ de la kaimparanaj m astr umo j . La liston de la saveblaj kaj kolektindaj maŝinoj prezentas la supliementoj n-ro 19. kaj 20., respektive demonstras la mapo n-iro 2. Estas videble ankau el la statistiko, ke la disvastiĝo de la maŝinoj estas signifa nur ekde la 1870-aj jaroj. En lia unua duono de la XIXa jarcento — laŭ la ekonomiaj inventaroj — ankaű la bienegoj estis malbone ekipdtaj per labordloj. Tarnen ekz. la produktajoj de Kühne Mezőgazdasági Gépgyár Rt. ('Agrikultura Maŝinfabriko As. Kühne') alvenis en ĉiuj viiaĝoj. 37 En la histordo de la hungara agrarmekaniko havas elstaran grave con kaj influon ankau la angla fabriko Clayton and Shuttlewort. 38 Krom kellkaj esceptoj la plimulfto de la trovitaj maŝinoj dum nia esplorado estas fahrikitaj de Kühne kaj MSCS. Krom tiuj du plej gravaj fabrikoj estis grava ankoraŭ la fabriko de István Röek: Első Magyar Gazdasági Gépgyár — EMAG ('Unua Hungara Ekonomia Maŝinfabriko') kaj Magyar-királyi Államvasutak Gépgyára — MÁV AG ('Maŝinfabriko de Hungaraj-Reĝaj Ŝtatfervojoj'). 39 La kialo de la malrapida disvastdĝo de la bonkvalitaj maŝinoj en la necesa nombro estis interalie la manko de la konvene inistruitaj maŝinistoj kaj tiu de la maŝinriparistoj. La vere altnivele instruitaj maŝindstoj malmuitis. Ekzemple en 1882 en Somogy lab oris nur 25 tiaj fakuloj. En la modernigo de la agrikulturo havis gravan rolón Somogy vármegye Gazdasági Egyesület ('Ekonomia Societo de Departemento Somogy') fondita en I860. 46 En la societo fondiĝas sekcioj — inter ili maŝinista sekcio — kaj filiaj rondoj en la departemento, kiuj organdzas studvojaĝojn kaj maŝinekspoziciojn. En 1863 estis elprovata rikolttmaŝino MacCormick en la bieno de grafo Móricz Forgách. En Kaposmérö, Tab, Lengyeltóti, Csurgó, Mike ktp estis organizitaj plugkonkursoj (en 1863, 1864). En 1882 la fólia rondo en Nagyatád establas maŝinsalonorn. En 1892 estis studata la vaporplugilo de Mezőgazdasági Ipar Részvénytársaság — MIR ('Agrikultura Industrda Akcia Societo'). 47 La disvastiĝo de la bestotdrataj etmaŝinoj estas signifa post la jar cent -turinĝo, ja-m ne nur en la grandaj kaj mezgrandaj bieno j, sed ankau en la kamparanaj mastrumoj. La plimulto de la maŝinoj, akiritaj kaj prezentitaj de ni, devenas el tiu periodo.
