Halmágyi Pál szerk.: Lengyel katonai menekülttábor Magyarcsanádon. A tábor megnyitásának 60. évfordulóján rendezett megemlékezés dokumentumai. A Makói Múzeum Füzetei 99. (Makó, 2003)

Halmágyi Pál múzeumigazgató: Lengyel katonák Magyarcsanádon 1939 őszén

Az evakuáció 1940-ben, 1941-ben tovább folytatódott. Az akció oly sikeres volt, hogy 1941 őszére a kezdeti 141 katonai mternálótáborból mindössze húsz egynéhány maradt. Lassan a magyarcsanádi tábor is kiürült, de lakóira azóta is emlékeztet és emlékezik a templomban - 1939. október 29-én, a lengyel katonák által hálából elhelyezett - szentkép és az egy életre itt feleséget talált és családot alapított Guzy Szaniszló. A mai 60. évforduló kitűnő alkalom, hogy lengyel barátainkkal együtt felelevenítsük a múltat, s megőrizzük a két nép barátságának e szép emlékét. Halmágyi Pál Dyrektor Muzeum w Makó Żołnierze polscy w Magyarcsanád jesienią 1939 roku Tysiącletnia przyjaźń polsko - węgierska w dniach wybuchu II wojny światowej poddana została ciężkiej próbie. Przejścia wojenne w swoisty sposób nie odbiły się ujemnie na kontaktach obydwu narodów, wręcz przeciwnie, wzmocniły je. W tym ciężkim okresie nawiązanych zostało mnóstwo nowych przyjaźni pomiędzy uchodźcami polskimi i udzielającymi im schronienia Węgrami. Jesienią 1939 roku rząd węgierski uczynił wszystko, aby pomóc narodowi polskiemu i nie uczynił nic, czym mógłby ułatwić sytuację agresorowi niemieckiemu. Pomimo tego, że postawa Węgrów spowodowała burzę dyplomatyczną premier węgierski hrabia Teleki Pál do końca wytrwał w swej przyjaznej Polakom - postawie. 1 września 1939 r. Niemcy napadli na Polskę. III Rzesza w celu kontynuacji działań wojennych chciała skorzystać 9 września z węgierskich kolej i (Koszyce), ale rząd węgierski Telekiego stwierdził, że: "Dla narodu węgierskiego sprawą honoru jest, aby nie wziął udziału w żadnej akcji wojskowej wymierzonej przeciwko Polsce... dlatego w żadnych okolicznościach nie zgadzamy się na przejazd wojsk niemieckich przez terytorium Węgier do Polski". Ta decyzja rządu sprawiła, że do połowy września na tereny położone na południowy - wschód od Krakowa wojska niemieckie nie dotarły. Dziesiątki tysięcy uchodźców polskich mogło w ten sposób przekroczyć granicę i szukać schronienia na ziemi węgierskiej

. Większą część uchodźców stanowili żołnierze, nierzadko przekraczały granicę całe kompanie czy pułki. Wśród nich był pułk gen. Stanisława Maczka, później stanowiący trzon 1 Dywizji Pancernej we Francji. 17 września 1939 r. Polska znalazła się w katastrofalnej sytuacji. Na podstawie tajnej klauzuli zawartego 23 sierpnia 1939 r. paktu Ribbentropa i Mołotowa również od wschodu nastąpił atak na Polskę. Armia Czerwona przekroczyła granicę i Wojsko Polskie zmuszone zostało do walki na dwa fronty. Pod naporem armii potężnych sąsiadów opór Polaków został złamany. Na długie lata suwerenne państwo polskie znów przestało istnieć. 22