Ewa Krasinska - Ryszard Kantor: Derenk és Istvánmajor (Borsodi Kismonográfiák 31. Miskolc, 1988)

STRESZCZENIE Etnograficzne badania nad zbiorowością etnicznie polska we wsi Istvanmajor na Węgrzech prowadzone były w latach 1977-1980 przez pracowników Katedry Etnografii Słowian Uniwersytetu Jagiellońskiego we współpracy z Instytutem Badań Polonijnych UJ i Zakładem Badań nad Polonia Zagraniczna PAN w Poznaniu. Dane zawarte w literaturze etnograficznej i historycznej, a ponadto informacje uzyskane od etnografów węgierskich wskazywały, że na północ od Miskolca, w dolinie rzeki Bodvy, istniały do 1941 roku wieś Derenk, zasiedlona prawdopodobnie przez ludność polskiego pochodzenia. Włączenie terenów wsi do zamkniętego obszaru łowieckiego było bezpośrednia przyczyna wysiedlenia Derenczan do innych miejscowości. CkołD 60 rodzin osiedliło się wówczas we wsi Istvanmajor koło Emód, położonej na południe od Miskolca. Podczas badań stwierdzono, iż większość mieszkańców tej wsi posiada świadomość polskiego pochodzenia, świadomość odrębności wobec otoczenia węgierskiego, a ponadto jeżyk, którym porozumiewają sie miedzy sobą określają często jako język polski. Prezentowany w pracy obraz kultury stanowi rekonstrukcję wybranych jej działów do momentu przesiedlenia Derenczan. Materiał ten uzupełniony został najistotniejszymi informacjami na temat zmian, jakie w tym zakresie nastąpiły po osiedleniu sie w Istvanmajor, w dwóch wyraźnie zaznaczających się przekrojach czasowych: 1941-1961, tj. w okresie gdy użytkowanie ziemi było indywidualne i w latach 1961-1980, tj. w czasach gospodarki skolektywizowanej. Zgromadzony materiał przyniósJr także odpowiedź na pytania: 1. w jakim stopniu mieszkańcy Istvanmajor posiadają jeszcze świadomość polskiego pochodzenia oraz jakie czynniki zadecydowały o trwałości ich poczucia odrębności wobec otoczenia węgierskiego; 2. jak Derenczanie określają swój język i jaki jest stopień jego znajomości w Istvanmajor. Ponadt na jego podstawie zrekonstruowano w miarę pełny obraz podstawowych działów kultury materialnej. Poznanie tych zjawisk stanowi punkt wyjścia do zrozumienia charakteru badanej zbiorowości i mechanizmów zmian struktury społeczno-gospodarczej. Nie wszystkie działy kultury Derenku możliwe sa dziś do zrekonstruowania. Kilkandziesiat lat bytowania na terenie radykalnie różnym od 144