ARHIVSKI VJESNIK 33. (ZAGREB, 1990.)
Strana - 76
Aleksandar Matkovski, Stočarski danak — filurija. Arhivski vjesnik, 33 (1990), 34, str. 71—77. Vlaške su povlastice pretstavljale zbir više turskih zakona i propisa 0 pravima i obavezama pripadnicima vlaških stočarskih slojeva. Njihov je položaj bio izuzetan jer vlasi kao proizvođači nisu bili uključeni u proizvodni odnos osmanliskog spahiluka. Oni su bili oslobođeni od onih obaveznih dažbina koje su plaćale zakrepošćeni seljaci — raja. Tako u kaminama sultana Sulejmana Zakonodavca piše da »vlasi ne daju ni desetak, ni harač, ni ispandje. Oni su oslobođeni od svih vanrednih dažbina (avariz), oni takođe ne daju resm-i gerdek (svadbarina)«. 9 Prema vlaškim kanunima vlasi su bili oslobođeni plaćanjem harača, ušura, ispendjea, avariza, resm-i gerdeka itd. Bili su takođe oslobođeni od radne rente: ne donose katran, borina, daske, solari da ne idu kod njih i da ne budu prinuđivani da čuvaju tvrđave ,da ne grade kuću sanđakbegu, da mu drva ne donose, da mu seno ne kose i ne prenose, da im se primićurska služba bez krivice ne oduzima, da im se ne uzima krvnina (diyet), ni danak u ovcama. 10 Od ovoga se vidi da je zakonodavac otstupio od nekih normi važeće za zemljoradnike i štitio stočare sa vlaškim statusom. Kanuni su protežirali vlahe od preterane eksploatacije pa i od sanđakbega koji nije imao prava da traži njihovo kulučenje ili svojom pratnjom da gazi po vlaškim livadama, njivama, vinogradima, da im uzima hranu za svoje ljude ili konje ili da vrši rekviziciju stoke koja prenosi neki tovar. 11 Sve ovo govori o postojanju nekakve vlaške samouprave prije dolaska Turaka. Treba podvući da su sve ove povlastice važile samo za one stočare koji nisu bili raja i koji su imali poseban vlaški status. Međutim, ovo ne znači da su vlasi imali isključivo vojničke obaveze 1 da su bili oslobođeni svih poreza. Oni su takođe plaćali poreze. Najtipičan vlaški novčani danak bio je »filurija« ili »filurije« kako su ga nazivali Vlasi i koji je svaka kuća plaćala paušalom. Pored filurije oni su plaćali i druge poreze prema kućama i katunima koje su bile poreske jedinice bile su domaćinstva (odnosno kuće), a veće društvene zajednice bili su katuni. Porezi su bili raspoređivani po domaćinstvima i katunima. Filurija dolazi od reč »florino« koja znači zlatnik, dukat ili na turskom altan i zato su vlasi često nazivani »filurđije«. Filurija je bila osnovna vlaška dažbina (no ne i jedinstvena) i bila je zamena svim redovnim i vanrednim novčanim i drugim dažbinama obveznim za raju, a to su bile harač, ispenđe, avariz itd. 12 Filurija je imala više značenja: 1. Zlatnik, od latinske reči »florino«, koja reč preko grčkog i vlaškog jezika, sa izgovorom »flurie«, ulazi u turski jezik. 9 Bojanić D., Jedan rani kanun, n. dj., 148. 10 Mirković Mirko, Pravni položaj i karakter sprske crkve pod turskom vlašću (1459—1766), Beograd 1965, 21. 11 Bojanić D., Turski zakoni, n. dj., 30, 33 i 47, Vlasi u Severnoj Srbiji, n. dj., 258—259, i Jedan rani kanun, n. dj., 150; Hadžibegić Hamid, Džizija ili harač, Prilozi za orijentalnu filologiju III —IV, Sarajevo 1952—53, 67. 12 Bojanić D., Jedan rani kanun, n. dj., 151. 76
