ARHIVSKI VJESNIK 3. (ZAGREB, 1960.)

Strana - 489

i vojni poraz. Revolucija je najprije likvidirala Monarhiju, zatim buržoaziju, a s njom zajedno lišila je veleposjednike ekonomske i političke vlasti: demokratska revolucira prerasla je u sooi jal isti oku. Autor dalje govori - o griješkama koje je počinilo tadanje partijsko' rukovodstvo (agrarno pitanje, »nepotrebno'« povlačenje mađarske revolucionarne vojske iz Slovačke!?). Usprkos svim griješkama koje su počinjene u toku četveromjesečne diktature proletarijata ipak, naglašava Nemes Dezsö, Činjenica je — au tome i jest po autorovom mišljenju historijsko značenje Mađarske Sovjetske Republike — da je ona izvršila revolucionarnu preobrazbu društva i započela stvaranje socijalističkog društva. U odjeljku gdje govori o stavu antantiniih vojnika prema MSR posebno se osvrće na srpsku voljsku. 11. travnja srpski vojnici napustili su dotada čuveni novosegetski most. Nakon toga dio svojeg oružja spalili su na ' loimači, a drugi dio pobacali u Tisu. U Segedinu su zajedno s mađarskim radnicima demonstrirali naglašavajući potrebu da i u Srbiji treba stvoriti »pravu narodnu vlast«. Na njihova napuštena mjesta dolazi francuska vojska. U izvještaju o navedenoj neposlušnosti srpske vojske, koji navodi autor članka, kaže se dalje da se srpski vojnici povlače samovoljno s demankacione linije. U Pečuhu se srpski vojnici bratime s mađarskim štrajkašima proleterima. 200 srpskih vojnika, poslanih protiv rudara štrajkaša, otkazuje poslušnost: »odbacili su oružje i izjavili da ne žele hiti ubojice svoje vlastite braće. Navedenih 200 vojnika odmah je sprovedeno u Osijek« — završava se u izvještaju. Slično je stanje i u ostalim vojskama. U redovima Crvene vojske MSR sudjeluju Rusi (bivši ratni zarobljenici), Talijani (radnici koje je zatekao rat u Mađarskoj, kao i zarobljenici bivše Aulstro-UgarSke Monarhije), Austrijanci pod vodstvoim Lea Rotziegela, jednog od osnivača austrijske KP, Slovaci, Rumunji, Poljaci, Jugoslaveni pod vodstvom Ivana Matuzovića (»Matusevics«!). Autor u toku svog izlaganja često upoređuje revoluciju od 21. III 1919. s onom od godine 1848/49. i buržoasko-demokratskom od oktobra 1918; to naročito čini kada govori o problemu nacionalnog pitanja. Naglašava svoje mišljenje da je tek za vrijeme MSR, uspješno riješeno nacionalno^ pitanje. Arato Endre, poznavalac Čehoslovačke povijesti u svom prikazu »Suradnja mađarskih, čeških i slovačkih radnika u vrijeme revolucionarnog poleta nakon Oktobra (1919—1920)« daje pregled međusobnih odnosa radnika Mađarske, Češke i Slovačke. Na pitanje, koji su razlozi da je MSR imala veći utjecaj na Slovačku nego na Češku, autor tvrdi da je jedan od glavnih razloga suradnja između slovačkog i mađarskog radništva tokom prošlih desetljeća u raznim radničkim organizacijama. Zatim, nastavlja autor, Slovačka većim svojim 'dijelom graniči s Mađarskom. Utjecaj je osim toga pojačan i sličnim ekonomsko-društvenim prilikama Slovačke i Mađarske za razliku od Češke, gdje je, prema autorovim riječima, narod živio u povoljnim uvjetima. Osim toga, nastavlja autor, nacionalni je osjećaj u Čeha bio mnogo jači nego u Slovaka, što da je utjecalo i na češke radnike u negativnom smislu! Presudnu je ulogu, tvrdi autor, odigrao i Masaryk čiji je upliv na narodne mase bio vrlo jak, dok da u Slovačkoj nema u to doba buržoaskog državnika tolike popularnosti. Kada autor govori o razlici između Mađarske i Čehosilovačke, ističe da u Čehoslovačkoj nema jedinstvene KP koja bi ujedinila revolucionarna nastojanja te dvije zemlje i povela ih u borbu za socijalizam. Baš taj nedostatak jedine revolucionarne partije jedna je od najvećih razlika između Mađarske i Čehoslovačke, ističe Aratö. U Češkoj je bilo dosta mađarskih radničkih kolonija, a u Budimpešti je živjelo mnogo Čeha i Slovaka. Ti su radnici u vrijeme koje je slijedilo neposredno iza Oktobra bili osnova za mađarsko-čehoslovačku suradnju. Nakon osnivanja socijal-demo489 —