Lagzi István: Lengyel menekültek Zala megyében a második világháború idején - Zalai Gyűjtemény 3. (Zalaegerszeg, 1975.)

FÜGGELÉK - POLSCY UCHODZCY WOJSKOWI I CYWILNI NA TERÉN IE WOJEWÓDZTWA ZALA W CZASIE II WOJNY SWIATOWEJ

dane nie znajdq si§ do naszej dyspozycji, musimy przyjqc za podstaw^ liczby 110 tysiecy, jesli mówimy o ewakuacji z W^gier polskich wojskowych i osób cywilnych w wieku poborowym. Wszystko to stanowi szczegóíowe juz zagadmenie w stosunku do tego, ze wiele dziesiqtków tysiecy ewakuowanych z W^gier obywateli polskich pomnozylo silq zbrojnq koalicji antyhitlerowskiej. Obywatele polscy ewakuowani z terytorium W^gier tworzyli powaznq. czesc oddzialów polskich powstajqcych na terenie Anglii i Fiancji. Te polskie jednostki walczyly pod polozonym w póínocnej Afryce Tobrukiem, na froncie zachodnim, w Belgii i pod Monté Cassino. Swojq walkq w powaznej mierze przyczynily si^ one do kleski faszyzmu. W liczbie uchodzców wojskowych i cywilnych z powodu ewakuacji latem 1940 i jesieniq. 1941 roku nastqpiía zasadnicza zmiana. Zmniejszenie liczby uchodzców spowodowane ewakuacjq pociqgneío za soba zmniejszenie liczby obozów. W pierwszej poíowie 1940 roku liczba uchodzców w województwie Zala (z powodu ewakuacji) zmalaía, w tym samym jednak czasie ulegía tez stosunkowemu zwi^kszeniu, poniewaz na miejsce wyjezdzajqcych przenoszono z innych miejscowosci w kraju (Párkány, Komárom, Záhony) wielu uchodzców cywilnych, a byl tez wypadek, ze do województwa Zala przeniesiony zostal caíy obóz. Na terenie województwa Zala od lata 1940 roku utworzono wiele nowych obozów cywilnych. Uchodzców kierowanych na terén tego województwa kwaterowano w powiecie (járás) Keszthely, w miejscowosciach Alsózsid, Hévízszentandrás, Karmacs i t. d. Uchodzcy byli zazwyczaj umieszczani w domach prywatnych (w wynajmowanych pokojach) oraz w wynajmowanych budynkach (willach). Dia uchodzców cywilnych wprowadzono peíniqcq funkcje; dowodu osobistego tzw. „ksiqzeczk^ legitymacyjn^" (igazoló könyvecske). Dowódcy obozów cywilnych sporz^dzali tzw. Socjalne karty ewidencyjne polskiego uchodzcy cywilnego, które wypelniane byly na podstawie „oswiadczenia" a zawieraíy dane osobiste uchodzców. Zgodnie z zarza_dzeniem Ministerstwa Obrony Narodowej uchodzcy cywilni zobowi^zani byli kazdorazowo zglaszac si§ w pierwszej instancji wladzy policyjnej (lub w urzedzie Notara) poczqtkowo raz w miesi^cu, pózniej co dziesiec dni. W miejscu swego pobytu uchodzcy korzystali z prawa swobodnego poruszania sif, zas po uprzednim uzyskaniu zgody starosty (lub dowódcy obozu) mogli podrózowac na terenie calego kraju. Nazwa „Obóz Polskich Uchodzców Cywilnych" w swej trései nie oznaczalapodobnie do obozów wojskowych-grupowego zycia i kontroli (strazy), ze strony wejierskiej. Obóz tworzyl wspólnot^z punktu widzenia administracyjnego finansowego, ze strony zas uchodzców tworzyl wspólnot^ z punktu widzenia obrony ich interesów. Fermentacja polityczna przejawiajqca si$ w kr^gu polskich uchodzców (zwlaszcza od 1942) organieznie wiqzala sie. z pocza_tkami w^gierskiego antyfaszystowskiego ruchu oporu. Na poczqtku 1942 roku w zwiazku z powolaniem Komitetu Pamiqtek Historycznych (Történelmi Emlékbizottság) rozpoczeto antyfaszystowskq prace, uswiadamiajacq, ograniczajacq sie_ jednak gíównie do miast i okolic stolicy. „Spontaniczna" antyniemiecka agitaeja polskich uchodzców w skali prowincjonalnej umacniala mysl antywojennej, antyhitlerowskiej solidarnosci, mysl akceptujaccj dziaíalnosc sít postejjowych: Ludziom utrzymuj^cym kontakty z uchodzcami polskimi, gíównie na wsi, wypedzeni przez hitlerowsk^ agresje. ze swych domów polscy uchodzcy przynosili t? specyficzna_, nawet w wqskim zakresie godnq. uwagi mysl antyfaszystowskq. W wielu miejscowosciach województwa Zala (Zalaszentgrót, Karmacs, Nemesbük i t. d.) na czeste antyhitlerowskie wypowiedzi dobrze mówiacych po w^giersku Polaków (w 1942—1943 roku) zwróciíy uwage. równiez wíadze. O