Somogy megye múltjából - Levéltári évkönyv 1. (Kaposvár, 1970)

Györffy György: Koppány lázadása

Régi gesta iioo k.: 64. Sanctus autem rex Stephanus . . . contra Cupan ducem . . . gessit bellum . . . Hic fuerat dux Symigien- sis. Sanctus autem Stephanus convocatis proceribus suis . . . divine misericordie implo- varit auxilium. Postmodum vero congregato exercitu perrexit obviam hosti suo et ad amnem Goron primi­tus accintus est gladio ibi- que ad custodiam corpora­lis salutis sue duos princi­pes Hunt et Paznan consti­tuit. Totius autem exerci­tus sui principem et ducto­rem Vencilinum hospitem Alamanum genere prefecit . . . divine miserationis auxi­lio Beatus Stephanus dux gloriosam obtinuit victori­am. In eodem autem prelio We(ce)linus comes interfe­cit Cupan ducem et largis­simis beneficiis a Beato Stephano, tunc duce 'emu- neratus est. (SRH. I. 312­m-) Nagyobb legenda 1080 k.: 6. . . . plebs gentilis Chris­tiane fidei iugo colla sub­mittere rennuens cum prin­cipibus suis a dominio ipsi­us se subtrahere moliebatur. Quos . . . suo servitio sube­git et baptismatis unda lo­tos . . . compulit. (Uo. II. 381-382.) Kisebb legenda (uoo k.): 3. Quidam vero nobili­um ... ad priores . . . usus animum reducentes, contra eum arma movebant... Il­los autem et posteros eo­rum . . . servos ecclesie in­stituit. (Uo. 395.) Advena névsor (1270 k.): 40. Descendit quoque de Bauaria Vecellinus videlicet de Wazunburg, qui cum Sancto Stephano in Symi- gio Cupan ducem interfecit. Capitaneus enim exercitus extitit illo die. Ex istis Jak (o) nascitur principium et origo. 41. Adierunt etiam istis diebus Hunt et Paznan, qui Sanctmn Stephanum regem in flumine Goron gladio Theutonico more accinxe.- runt. Istorum namque gene­ratio ab istis nominibus dis­tare non videtur. Istorum itaque comitum dux Gey- cha fretus auxilio et Sanc­tus rex Stephanus, suus fi­lius, et divino potius, quos­dam rebelles armorum ter­roribus, nonnullos volunta­rie converterunt ad baptis- mum. Quos quidem comites tam dux Geycha, quam fi­lius suus latis et amplis hereditatibus pro ipsorum servitiis ditavere, prout appa­ret nunc manifeste. Qui quidem temporis in proces­su Vngaris per contractus matrimoniorum sunt inmix- ti. Istorum etiam consilio et auxilio super Hungaros rex est constititutus; pluresque nobiles Hungari duci adhe­rentes, baptismum fide?72que respuentes ad turpia servi­tia sunt detrusi. Illis nam­que in gerendis iudicatus est nobilior, qui fidei Christi citius adhesisset. (Uo. 269-297.) Advena névsor (1283.): 79. Postmodum intrat de Wazurbuirc comes Weceli- nus. Hic Cupan ducem in Simigio interfecit. Istius ge­neratio de laki dicti sunt. 78. Post haec venit Hunt et Paznan, duo fratres car­nales, milites coridati orti de Svevia. Hi enim passagium per Hungáriám cum suis mi­litibus facientes ultra mare ire intendebant. Qui deten­ti per ducem Gcicham, tandem sanctum regem Ste­phanum in flumine Goron Teutonico more gladio mi­litari accixerunt. (Uo. 188- 189.) Már Mátyás Flórián észrevette, hogy a Garam folyónál történt karddal való felövezés előadásába hiba csúszott. A felövezés a kor szokása szerint temp­lomban történt és mivel Gran Esztergom német neve volt, szerinte az eredeti krónikaszövegben ad Gran állhatott.55 Szövegromlás helyett azonban inkább gon­dolhatunk hagyományban bekövetkezett módosulásra. Mivel a német Vencilin bizonyára szemtanúja volt a felövezésnek, ő németül mesélte el fiainak vagy unokáinak az Esztergomban, németül Gran-ban56 lezajlott avatást. Az 1075-i ga- ramszentbenedeki alapítólevélben Gran már a Garam folyót jelöli57 és bizonyos, hogy Vencilin magyar nyelvűvé vált utódai Gran-on már nem a várost, hanem a folyót értették, és így is keletkezhetett a „folyónál” való felövezés képe. Ákos mester változtatta a még értelmes „folyónál” (ad atnne Goron) ki­fejezést in flumine Goron-m, ami által a példa nélkül álló, folyóban történt fel­övezés legendája keletkezett. Ugyanő kombinálta az előtte fekvő szöveg alap­ján, hogy Hont és Pázmány volt a felövező és ez német módra (more Teutonico) történt. Ugyanezt átvette Kézai is, megtoldván a kardot a militari jelzővel. Vi­lágos, hogy e XIII. századi kombinációkkal az események rekonstruálásakor nem kell számolnunk. 13

Next

/
Thumbnails
Contents