KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)
ZWEITER TEIL. Entstehungsgeschichte der Grundmotive des Totentanzes
(Hierauf folgen mehrere Sentenzen desselben Eremiten.) Explicit Clericalis Disciplina translata a Petro Alfunso de Arabico in Latinum. Diese „christianisierte Variation" des Gisant-Typs vereinigt in sich orientalische und griechisch-römische Motive zugleich. Auf der Grabschrift Liudolfs, des Sohnes Ottos I. 1 folgt nach dem „gnoti seauton" des römischen Grabes auf der Via Appia 2 der arabische Legendenspruch. Ja sogar das Grab wird als eine allzu bescheidene Wohnung charakterisiert, die nach dem Tod dem grössten Weltherrscher zu gross ist, wenn ihm auch im Leben die ganze Welt zu klein war. Es ist die Sentenz eines orientalischen Philosophen am Sterbebette Alexanders des Grossen in der Disciplina Clericalis. Siste viator iter, per me tu gnoti seauton ! Nam quod es, hoc fueram, quod sum nunc et eris. Non mihi LiudoUo totus suffecerat oibis, Nunc specus hoc cineri sufficit hicque sat est, Hinc ut is eternam requiem mihi det, rogo dicas, Omnia qui fecit meque vehi voluit. Auch die Grabschrift Petri Damiani (t 1072) wiederholt den arabischen Spruch : 3 Quod nunc es fuimus : es quod sumus ipse futurus. His sit nulla fides, quae peritura vides. Nicht nur jene Gisant-Typ-Form von den drei Verwesungsstadien ist indischer, buddhistischer oder im allgemeinen, orientalischer Herkunft. Der erste Teil des „Lebensrades", die Gegenüberstellung der einzelnen Alter wurde durch die Lebensgeschichte des hl. Barlaam und Josaphat weit verbreitet. 4 Der König Abenner, der alle seine Untertanen, die sich zum Christentum bekannt hatten (hauptsächlich die Eremiten), aus seinem Reiche wies, liess seinen Sohn, Josaphat, über den ein grosser orientalischer Philosoph nach seiner Geburt prophezeit hat, dass er ein starker Verteidiger der Christenheit sein wird, in einem prachtvollen Palast von der Welt vollständig abgesperrt erziehen, damit er nichts von Tod, von Krankheiten, vom Alter erfahren und von den Bedrängnissen des Lebens wissen kann. Dem zu einem weisen Jüngling erwachsenen Sohn fiel aber diese besondere Vorsichtsmassregel seines Vaters auf. Umsonst ersuchte er seinen Vater um Aufklärung, sie durfte ihm nicht gegeben werden. Erst nach langem Bitten Josaphats entschloss sich der König, ihm zu erlauben, dass er die Stadt besichtige. Zu dieser Gelegenheit wurde aber der Befehl gegeben, dass die Kranken, Bettler und Greise der Stadt die Gassen räumen 1 in Mainz, St. Alban; IX. Jahrhundert; Kraus: 1, 99.; Storck: Nr. 63. 2 Tai. II. Fig. 3. 3 Germ. 5, 224; Richea : 1, 73. Storck: Nr. 65. 4 Migne : Patr. lat. LXX111. saec. VI. Sp. 443-606.; Novembris XXV11. Vita Sanctorum Barlaam Eremitae et Josaphat lndiae Regis. Auetore Sancto Joanne Damasceno, Interprete Jacobo Billio Prunaeo ; Cap. 1—XL. müssen und nur schöne Mädchen und Jünglinge diesen Tag ausgehen dürfen. Trotz aller Vorsicht begegnen dem jungen Fürsten zwei Kranke und ein Greis und dieser Zufall lehrt ihn den Tod und das furchtbare Schicksal des Menschen im Leben kennen. Durch diese Erkenntnis bekehrt ihn der heilige Eremit Barlaam zur Christenheit, dem es gelingt, ihn als Kaufmann verkleidet in seinem Wohnzimmer zu besuchen. Cap. V. (Migne: LXXI11. 251 Dff; Sp. 458. ff.) Cum igitur regis filius ad hunc modum foras crebro progrederetur, quadam die ministrorum oblivione factum est ut duos viros perspiceret, quorum alter lepra, alter caecitate laborabat. Quos conspicatus, atque animi moestitia affectus, ab iis qui secum erant quinam hi essent, et quodam grave hoc spectaculum esset, percontatus est ; illi autem, cum id quod in ipsius aspeclum venerat occultare non possent, has humanes calamitates esse responderunt, quae ex corrupta materia, et corpore vitiosis humoribus pleno, mortalibus contingere solent. Tum ille : Cunctisne hominibus haec accidere consueuerunt ? Non cunctis, inquiunt illi, verum iis duntaxat quorum valetudo propter improbos humores depravata sit. Ruisum igitur sciscitari perrexit adolescens : Si non omnes in has calamitates incidere consueverunt, sed quidam duntaxat, exploratumne est quinam sint quos malorum acerbitates arrepturae sint ; an contra citra ullam distinetionem atque ex improviso conflantur? Et quis tandem hominum, responderunt illi, future perspicere ac perfecte intelligere queat ? Hoc enim humanae naturae captum excedit, ac solis immortalibus diis attributum est. Hic percontandi quidem finem fecit regis filius ; verum ex hujusmodi spectaculo dolorem animo cepit, reique novitate ita affectus est, ut oris ipsius forma immutaretur. Rursum autem foras progrediens, in capularem quendam senem insidit, rugata facie, fractis ac dis(Sp. 459.) - solutis tibiis, curvo corpore, capite prorsus cano, qui praeterea dentibus carebat, atque concisum quiddam et interruptum loquebatur. Stupore itaque correptus, cum hominem eum propies ad se adduci jussisset, eos qui tum aderant interrogabat ecquidnam tarn insolens spectaculum esset. Uli autem dixerunt : Hic aetate valde provectus, ac paulatim decedentibus ipsi viribus, membrisque imbecillitatem contrahentibus, ad hanc quam cernis aerumnam pervenit. Et quisnam, inquit ille, ipsius finis est ? Nihil aliud, inquiunt illi, quam mors ipsum excipiet. Omnibusque hominibus, inquit ille, hoc propositum est, an quibusdam duntaxat contingit ? Responderunt illi : Nisi mors antevertens aliquem hinc abducat, fieri non potest quin temporis progressu status hujusce periculum non faciat. Tum adolescens : Quolo anno hoc cuipiam contingit ? Atque prorsusne mori necesse est, neque ars ulla est qua mortem effugiamus, atque in hanc calamitatem minime incidamus ? Dicunt ei : Octogesimo, ' aut centesimo anno ad hanc senectutem homines perveniunt, ac deinde moriuntur, nec aliter fieri potest. Debitum enim naturale mors est, hominibus ab initio impositum, neque ulla ratione ipsius adventus vitari potest. Haec omnia, ut sagax ille ac prudens adolescens audivit atque intellexit, intimo corde ingemiscens, dixit : Acerba haec vita est, atque omni dolore ac moestitia plena, si res ita se habet. Et quonam modo quispiam in incertae mortis expectatione, cujus adventus non modo vitari non potest, sed etiam, ut dixistis, incertus est, securo animo erit ? Abiitque