KOZÁKY ISTVÁN: A HALÁLTÁNCOK TÖRTÉNETE I. / Bibliotheca Humanitatis Historica - A Magyar Nemzeti Múzeum művelődéstörténeti kiadványai 1. (Budapest, 1936)
DRITTER TEIL. Entwicklung der Todes-Tanz- und Toten-Tanz-Motive in der lehrhaften Dichtung des Mittel-alters und in den Urtypen der Todes- und Toten-Legenden - ZWEITER ABSCHNITT. Grundformen der Todes- und Toten-Legenden
— 267 — gehen, dass die ganze Bekehrungsgeschichte des indischen Königssohnes, der vom Eremiten Barlaam bekehrt, über das wahre Wesen des Lebens belehrt wird, den aber seine Freunde, sein Vater und alle Verwandten überreden wollen, von seinem religiösen Vorhaben abzustehen, der durch die Betrachtung des Kranken und des Greises die Nichtigkeit der Jugend, durch die Parabeln Barlaams die Nichtigkeit des Reichtums und der weltlichen Freuden kennenlernt, der den Versuchungen, denen ihn sein Vater durch ein schönes Mädchen aussetzt, standhaft widersteht und die Nichtigkeit der Schönheit nach dieser sinnlichen Versuchung durch die visionäre Betrachtung der ewigen Wohnungen der Seligen und der schrecklichen Pein der Höllenbewohner erfährt, ein Vorbild der Bekehrung Everymans in den Todes- und Toten-Legendenformen der späteren Gesamtlegende ist. Ein Vergleich beider Legendenfassungen belehrt uns über die Richtigkeit dieser Behauptung. Es folgen hier die entsprechenden Stellen der lateinischen Übersetzung der Barlaam und JosaphatLegende nach Migne : Patrologia latina LXXI1I. Vitae Patrum. 1. Sp. 492-495 ; Nr. 271 D - 273 D. Cap. XII —XIII.: Das symbolische Bild der Welt mit einer vorangehenden Standesaufzählung : Cap. XII. Nr. 271. D Nam cum (mundus) jucundis cibis eorum (hominum) fauces hodie delinivit, eras eosdem hostibus suis devorandos objicit. Hodie regem aliquem creat, et eras eumdem in miseram servit utem addicit; hodie innumeris b on i s florentem reddit, eras mendicum et maneipiorum maneipium ; hodie insignem c o r o n a m ipsius capiti imponit, eras ipsius faciem terrae a 11 i d i t d hodie ipsius Collum splendidis d i g n itatum honoribus exornat, eras eumdem f e rreis catenis vinetum dejicit. 2 Ad breve tempus omnium a m o r e m ac benevolentiam ipsi conciliat ; aliquanto post autem eidem omnium o d i u m et exsecrationem conflat. Hodie ipsum v o1 u p t a t e afficit, et eras eumdem 1 u c t i b u s ac lamentis conficit. Q u e m n a m autem etiam ipsis finem imponat, audi. Inc o las enim gehenn a e eos a quibus adamatus est miserandum in modum efficit. Haec semper ipsius mens acsententia est, hoc institutum. Nec eos qui praeterierunt luget, nec eorum qui relicti sunt commiseratione afficitur. Illis enim gravi detrimento muletatis, retibusque suis inclusis, ad hoc rursus artem transferre nititur, neminem videlicet, qui periculosos ipsius laqueos effugiat esse cupiens. Quamobrem eos qui tarn pestifero ac (2 7 2) crudeli domino serviunt, quique a bono ac benigno per summám dementiam seipsos removentes, rebus praesentibus inhiant et intabescunt, nec futura ullo modo cogitant, verum ad corporeas quidem voluptates sine ulla intermissione sese conferunt, animas autem suas fame confici, et innumeris malis conflictari sinunt, homini a furentis unicornis facie fugienti similes esse censeo, qui cum clamoris ipsius sonum atque horrendos mugitus ferre nequeat, magno impetu, ne ipsi in praedam cedat, aufugit. Dum autem celeriter currit, in ingentem 1 vgl. das Glücksrad am Basler Münster Tat. VI. 1. 2 vgl. die Standesreihe der Vadomorigedichte. quamdam s c r o b e m ruit, ac ruendo manus extendens, a r b o r e m quamdam arripit, eamque arctissime retinet, atque gradu quodam affirmatis pedibus, pacata deineeps omnia, atque ab omni periculo aliena esse arbitratur. Respiciens autem, duos mures cernit, alterum candidum, alterum atrum, arboris illius quam arripuerat radicem perpetuo corrodentes, jamque pene earn amputantes. Atque insuper, conjectis in imam scrobem oculis, horrendum draconem conspicit, aspectu ipso ignem spirantem, ac torvis oculis ipsum intuentem, horrendeque ipsi devorando inhiantem. Ac rursum in gradu illo, cui pedes ipsius innitebantur, oculorum acie defixa, quatuor a s p i d um capita videt, e pariete, in quo consistebat, prominentia. Sursum autem oculos convertens, nonnihil m e 11 i s ex arboris illius ramis stillans perspicit. Quocirca calamitatum earum quibus undique obsidebatur et urgebatur, omissa consideratione, nimirum quonam pacto externe quidem unicornis vehementi furore percitus eum devorare quaereret, ab inferiore autem parte acerbus draco eum deglutire vehementer expeteret, ac rursus arbor ea quam arripuerat jam jamque amputanda esset, pedes denique ipsius lubrico et infido gradui inniterentur ; horum, inquam, tantorum periculorum oblitus, in exigui illius m e 1 1 i s dulcedine pereipienda seipsum occupavit. Haec eorum qui praesentis vitae 1 udibriis intabescunt figura est : cujus quidem explanationem protinus tibi exponam. Unicornis igitur mortis typumgerit, quae semper mortalium genus persequitur, atque arripere contends. S c r o b s autem mundus est, qui omnis generis malis ac mortiferis laqueis scatet. Arbor ea quam compressis manibus tenemus, et quae a duobus m u r i b u s indesinenter arroditur, cujusque hominis vitae cu r r i c u 1 u m est : quod quidem per dieiac noctis horas absumitur et conficitur, ac paulatim ad excisionem accedit. Quatuor autem aspides, humani corporis super quatuor lubrica et instabilia elementa constitutionem d e s i g n a n t : q u i cum immoderate se habent ac perturbantur, corporis compages dissolvitur (Gisant-Typ !). Ad haec igneus ille ac truculentus draco, horrendum inferni ventrem adumbrat, qui eos suseipere gestit qui praesentes voluptates futuris bonis anteponunt. Mellis vero guttula distillans, mundi jueunditatem et dulcedinem significat, per quam ille amicos suos ludificans, eos saluti suae prospicere minime sinit. Cap. XIII. — Hanc parabolam majorem in modum comprobans Josaphat, dixit : Quam verus hic sermo est, ac concinnitatis omnis plenus ! Quamobrem ne te, quaeso, hujusmodi figurás mihi assidue demonstrare pigeat, quo certo intelligam qualis nostra vita sit, et quas res amicis suis accersat. Dixit autem senex : Similes rursum sunt ii qui voluptatum hujus vitae amore capti, earumque suavitate deliniti, res fluxas et imbecilles futuris atque a jactatione alienis antiquiores habuerunt, homini, qui tres amicos habuit, ex quibus duos quidem ingenti animi affectu colebat, ac vehementer amabat, adeo ut ad mortem usque pro ipsis dimicare ac pericula quaevis adire minime recusaret, tertium autem admodum aspernabatur, ita ut nec honorem unquam, nec quam par erat benevolentiam ipsi praeslaret, sed exiguam quamdam duntaxat, eamque fictam ac simulatam amicitiam exhiberet. Venerunt autem quodam die immanes atque horrendi milit e s, qui eum summa cum festinatione ad regem